MIĘCZAKI UJŚCIA ODRY I WYBRANYCH JEZIOR POMORZA ZACHODNIEGO

3. MIĘCZAKI UJŚCIA ODRY I WYBRANYCH JEZIOR POMORZA ZACHODNIEGO

 

 

 

Na podstawie badań wykonanych we wrześniu i październiku 1999 roku oraz badań sprawdzających i uzupełniających przeprowadzonych latem 2000 roku w obszarze ujścia Odry od Widuchowej po Zalew Szczeciński stwierdzono występowanie pięćdziesięciu gatunków mięczaków słodkowodnych, z czego 26 gatunków reprezentują ślimaki, a 24 gatunki małże (Tab. 1.i Ryc. 1). Łącznie stwierdzono 10 rodzin:

Neritidae, Viviparidae, Valvatidae, Hydrobiidae, Bithyniidae, Lymnaeidae, Planorbidae, Sphaeriidae. Dreissenidae, Unionidae

Jednakże zarówno skład gatunkowy, jak i częstość występowania poszczególnych gatunków w wyodrębnionych rejonach tego obszaru są znacznie zróżnicowane. Najwięcej gatunków mięczaków stwierdzono w Jeziorze Dąbie – 41, nieznacznie mniej, bo 37 gatunków znaleziono w Zalewie Szczecińskim. Występowanie 30 gatunków zanotowano na terenie Międzyodrza, a 24 gatunki oznaczono z rejonu Domiąży. Najmniejszą liczbę gatunków zanotowano w rejonie Roztoki Odrzańskiej – tylko 10.

Zgodnie z wykazem „Czerwonej listy zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce” (Głowaciński 1992) w obszarze ujścia Odry stwierdzono występowanie szeregu gatunków mięczaków:  wymierających (skrajnie zagrożonych wymarciem), narażonych na wyginięcie (stopniowo zanikających) i rzadkich.

Do gatunków wymierających, a więc takich których przeżycie w Polsce jest mało prawdopodobne, jeśli nadal będą działać czynniki zagrożenia, zaliczyć należy:

  • Valvata naticina (Menke 1845) oraz Lithoglyphus naticoides (C. Pfeiffer 1828) – gatunki występujące na terenie Międzyodrza, w Jeziorze Dąbie i Zalewie Szczecińskim.
  • Myxas glutinosa (O.F. Müller 1774) – obecna w Jeziorze Dąbie i Zalewie Szczecińskim.
  • Sphaerium solidum (Normand 1844) – gatunek stwierdzany na całym obszarze badań.
  • Pisidium pulchellum Jenyns 1832 – występujący na Międzyodrzu, w Jeziorze Dąbie, Domiąży i Zalewie Szczecińskim.
  • Anodonta cygnea (Linnaeus 1758) – gatunek obecny na Międzyodrzu, w Jeziorze Dąbie i Domiąży.
  • Pseudoanodonta complanata (Rossmässler 1835) – gatunek występujący na prawie całym obszarze ujścia Odry, z wyjątkiem Domiąży.

Do gatunków narażonych na wyginięcie, stopniowo zanikających, zaliczono sześć taksonów:

  • Bithynia troscheli (Paasch 1842) – występująca w Jeziorze Dąbie i Zalewie Szczecińskim.
  • Sphaerium rivicola (Lamarck 1818) – gatunek obecny na całym obszarze badań.
  • Musculium lacustre (O.F. Müller 1774) – gatunek obecny na terenie Międzyodrza i w Domiąży.
  • Pisidium amnicum (O.F. Müller 1774) – takson stwierdzany na prawie całym obszarze badań z wyjątkiem Roztoki Odrzańskiej.
  • Pisidium supinum A.Schmidt 1851 – gatunek obecny w Jeziorze Dąbie, Domiąży i Zalewie Szczecińskim.
  • Unio tumidus Philipsson 1788 – gatunek stwierdzany na całym obszarze badań, od Widuchowej po Zalew Szczeciński.

Do gatunków rzadkich, a więc gatunków o ograniczonych zasięgach geograficznych i występujących w małych populacjach, lub też występujących na rozległym obszarze, ale w dużym rozproszeniu należą:

  • Viviparus viviparus (Linnaeus, 1758) – gatunek występujący w dość dużych ilościach na całym badanym obszarze.
  • Valvata pulchella Studer, 1820 – obecna tylko w części południowej obszaru badań, tj. na Międzyodrzu i w Jeziorze Dąbie.
  • Bithynia leachi (Sheppard, 1823) – gatunek stwierdzany w Jeziorze Dąbie i Zalewie Szczecińskim.
  • Gyraulus laevis (Alder, 1838) – gatunek obecny tylko na jednym stanowisku w Jeziorze Dąbie.
  • Pisidium henslowanum (Sheppard, 1823), Pisidium moitessierianum Paladilhe, 1866 oraz Pisidium obtusale (Lamarck, 1818) – gatunki stwierdzane w Jeziorze Dąbie, Domiąży i Zalewie Szczecińskim.
  • Pisidium milium Held, 1836 – gatunek obecny w Jeziorze Dąbie i Domiąży.
  • Pisidium pseudosphaerium Schlesch, 1947 – gatunek występujący w południowej części ujścia Odry, od Widuchowej po Domiążę.

Szereg gatunków mięczaków słodkowodnych występujących w obszarze ujścia Odry objętych jest w Polsce ochroną gatunkową. Do roku 1995 żaden z gatunków mięczaków nie był objęty ochroną (Dz. U., Nr 2, poz. 11, 1984 r.). Rozporządzenie MŚ z28 września 2004 r . wprowadziło ochronę gatunkową następujących  mięczaków obecnych w obszarze ujścia Anisus verticulus, Myxas glutinosa, Borystynia naticina, Sphaerium rivicola, S. solidum, Unio crassus, Pseudoanodonta complanata, Anodonta cygnea...

Mięczaki wybranych jezior Pomorza Zachodniego

Dla badań porównawczych wybrano pięć najczyściejszych jezior położonych w bliskim sąsiedztwie estuarium Odry, których jakość wód odpowiada II klasie czystości. Są to jeziora: Ostrów, Kiełbicze, Wełtyńskie, Binowo i Miedwie. Należy nadmienić, iż w tym rejonie  nie stwierdza się występowania jezior o I klasie czystości wód (Raport…1997; Stan…1997).

Malakofauna badanych jezior Pomorza Zachodniego jest stosunkowo uboga (Tab. 2; Ryc 2. )  Łącznie stwierdzono występowanie pięciu rodzin: Viviparide, Lymnaelide, Planorbidae, Dreissenidae i Unionide. W jeziorze Binowo stwierdzono występowanie zaledwie trzech gatunków, w jeziorach Kiełbicze i Miedwie po 5 gatunków, w jeziorze Ostrów 6 gatunków, natomiast najliczniejsza malakofauna obecna jest w jeziorze Wełtyńskie gdzie stwierdzono obecność 9 gatunków . Łącznie stwierdzon 5 rodzin. pewnym wytłumaczeniem tak niskiej reprezentatywności mięczaków może być fakt, iż z przyczyn technicznych, jak również i finansowych, w każdym z tych jezior pobierano tylko próby z jednego stanowiska i to położonego blisko brzegu. Na uwagę zasługuje obecność i dominacja Dreissena polymorpha we wszystkich jeziorach. W dwóch jeziorach, Kiełbicze i Binowo, nie zaobserwowano przedstawicieli Unioniidae. Skromnie wygląda też rozprzestrzenienie Viviparus contectus, którego pojedyncze okazy znaleziono w dwóch tylko jeziorach (Tab. 2). Nie znaleziono też żywych osobników Viviparus viviparus mimo, że pojedyncze puste muszle tego ślimaka znajduje się na niektórych plażach. Z gatunków chronionych w Polsce w badanych jeziorach występują tylko Unioniidae. Z pewnością wyników tych nie można uznać za reprezentatywne dla badanych jezior z uwagi na pojedyncze stanowiska badawcze i to zlokalizowane w strefie brzegowej. Niestety nie dysponujemy dla tych akwenów badaniami porównawczymi z lat poprzednich.

 

Podsumowanie.   Według najnowszych badań mięczaki słodkowodne są reprezentowane  w Polsce przez 51 gatunków ślimaków i 29-30 gatunków małży (Razowski 1997). Populacje wielu gatunków małży ulegają silnym niekorzystnym wpływom. W rodzinie Unionidae nastąpił silny regres ilościowy i jakościowy. Szczególnie zagrożone wydają się trzy gatunki skójek: Unio crassus, Anodonta cygnaea i Pseudoanodonta complanata. Na liście zwierząt zagrożonych z rodziny Sphaeriidae znajduje się aż 15 gatunków. Również ślimaki źle znoszą zanieczyszczenia wód. Większość tych gatunków obecnych jest w ujściu Odry, gdzie stwierdzono (w latach 1999-2000) obecność 26 gatunków ślimaków i 24 gatunki małży. Znacznie uboższa jest malakofauna badanych jezior skąd opisano występowanie zaledwie 10 gatunków. W tym ostatnim przypadku wydaje się, iż wpływ na taki stan rzeczy miało pojedyncze tylko stanowisko i to zlokalizowane w strefie brzegowej. Analiza plażowych odsypów muszlowych Jeziora Miedwie wykazała bowiem  obecność 21 gatunków ślimaków i 6 gatunków małży

Konkludując, nie ulega wątpliwości, że mięczaki środowisk wodnych są jedną z najbardziej gruntownie badanych grup bioindykatorów (Elder & Collins 1991) i takie badania winny być kontynuowane.

 

 

Spis rysunków

 

 

Rys 3.1.. Skład gatunkowy mięczaków estuarium Odry

Fig. 3.1.  The choice composition of molluscs estuarium of the Oder

 

 

Rys.. 3.2. Skład gatunkowy mięczaków wybranych jezior Pomorza.

Fig. 3.2.. Choice composition of the Mollusks of the chosen lakes of the Pomerania.

 

Spis tabel

 

Tabela 3.1. Skład gatunkowy, w procentach, mięczaków estuarium Odry w latach 1999-2000. * – nazewnictwo według  Piechocki 1979; Piechocki & Dyduch-Falniowska 1993; w pozostałych przypadkach według Fauna Europea 2010

 Tabela 3.1. Rys.3.1. Rys. 3.2.

Ten wpis został opublikowany w kategorii Geologia. Dodaj zakładkę do bezpośredniego odnośnika.

Dodaj komentarz