Dobków-obiekty sakralne-Tab. IV

Dobków-obiekty sakralne-Tab. IV

Zaszufladkowano do kategorii Bez kategorii | 18 komentarzy

Dobków-obiekty sakralne-TabIII

Dobków-obiekty sakralne-TabIII

Zaszufladkowano do kategorii Bez kategorii | 19 komentarzy

Dobkow-obiekty sakralne-Tab.II

Dobkow-obiekty sakralne-Tab.II

Zaszufladkowano do kategorii Bez kategorii | 25 komentarzy

Dobków-obiekty sakralne-Tab. I

blog

Zaszufladkowano do kategorii Bez kategorii | 14 komentarzy

OBIEKTY SAKRALNE WE WSI DOBKÓW

OBIEKTY SAKRALNE WE WSI DOBKÓW

Stanisław Piotrowski

Dobków to długa wieś łańcuchowa ciągnąca się na przestrzeni około 3,5 km wzdłuż Bukownicy, prawobrzeżnego dopływu Kaczawy. Leży w Rowie Świerzawy u północnego podnóża Pogórza Wojcieszowskiego, stanowiącego jednocześnie północną granicę Grzbietu Wschodniego Gór Kaczawskich. Doliną Bukownicy prowadzona jest granica pomiędzy Górami Kaczawskimi a Pogórzem Kaczawskim. W takim ujęciu lewobrzeżną (południową) część Dobkowa należałoby zaliczyć go Gór Kaczawskich, a część prawobrzeżną (północną) do Pogórza Kaczawskiego [1].
Dobków jest wsią bardzo starą i o nietypowej jak na tym terenie historii, co jest widoczne między innymi w jej zabudowie. W trakcie budowy klasztoru w Lubiążu po raz pierwszy pojawia się na Dolnym Śląsku nazwisko Helmrich. Otóż jak dowodzą historycy Helmrichowie z Frankonii odpowiedzieli na apel Bolesława I Wysokiego i z pierwszą falą osadników wyruszyli na Śląsk. Jego syn, Henryk I Brodaty, ofiarował następnie klasztorowi w Lubiążu 500 dużych frankońskich łanów i wówczas to na tym obszarze powstaje, wymieniona w 1203 roku nowa miejscowość Helmrichesdorf koło Świerzawy. Po wielu zmianach nazw obecnie miejscowość ta nosi nazwę Dobków. W roku 1227 dla tej miejscowości odnotowano nazwę Hellebrechtsdorf, w 1260 r. pojawia się nazwa villa Helmrici, a w 1316 r. villa Helerici. Od roku 1334 miejscowość znana jest pod nazwą Dorf Helmicsdorf, a od roku 1370 – Hellinbrechtisdorf. W XVI w. Pojawiają się nazwy Helmissdorf (1512) i Helmsdorf (1540). Od 1667 r. funkcjonuje dwie nazwy miejscowości Kleinhaltendorff i Kleinhelmsdorff. Ta ostatnia nazwa od 1736 r. pisana jest rozdzielnie Klein Helmsdorf. Z kolei od roku 1786 nazwa miejscowości przyjmuje brzmienie Klein-Hannsdorf lub Klein Helmsdorf. Pod koniec XIX w. Miejscowość powraca do nazwy Kleinhelmsdorff, która utrzymuje się do 1945 r. Po wojnie nazwa zostaje zmieniona na Chełmno, a w roku 1946 na obecną nazwę Dobków. Należy jednak wspomnieć, że bezpośrednio po wojnie, przez krótki czas, miejscowość nosiła nazwę Wola Rakowa, na cześć nazwy rodzinnej miejscowości pierwszych osadników, przy czym nazwa ta pozostała nazwą nieoficjalną [1,5].
W konsekwencji analizy zebranych dotychczas materiałów historycy przyjmują, że pierwszy osiadły na Dolnym Śląsku Helmrich założył przed rokiem 1203 obecną wieś Dobków. Więcej z dokumentów nie wynika i tylko poprzez analogię przyjmuje się, że jako dziedziczny sołtys pilnował on budowy kościoła, a ponadto przysługiwało mu prawo prowadzenia młyna, jatki, przewodniczenia ławie wiejskiej i pobierania co trzeciego feniga z opłat sądowych. Kościół w Dobkowie wymieniany jest co prawda dopiero w 1399 r. ale raczej trudno uzasadnić, by nie istniał wcześniej. Dobków nigdy nie doczekał się badań archeologicznych i szerokiego studium historycznego, a z pewnością na to zasługuje. Jak wiele zagadek i tajemnic kryje w sobie ta miejscowość – na to pytanie mogą dać odpowiedź tylko odpowiednio pokierowane prace. Okazują ku temu będą prace związane z budową we wsi wodociągu, które mają ruszyć w przyszłym roku. Na pewno rzeczą zastanawiającą, jak na tak starą historię, jest skromna wielkość starego cmentarza przykościelnego, obecnie już w większości zlikwidowanego [1] [2].
Przez całą swoją historię Dobków zaliczany był do najzamożniejszych i najlepiej zorganizowanych wsi w Górach Kaczawskich. W XIX wieku znany był z muzykowania i dobrych budowniczych [1].
Dobków do sekularyzacji w 1810 r. należał do klasztoru cystersów w Lubiążu. Czy tylko dlatego jako jedyna miejscowość w byłym powiecie świerzawskim pozostał katolicki? Być może były też inne tego przyczyny, ale w tej chwili trudno to jednoznacznie rozstrzygnąć. Jest faktem, iż Dobków nie posiada tak charakterystycznego dla innych pobliskich miejscowości położenia w sąsiedztwie, niemal, że przez drogę, dwóch różnych Kościołów. Jest to szczególnie widoczne w przypadku Wojcieszowa Dolnego czy Świerzawy (Fot. 1). W Dobkowie mam prosty układ, po środku wsi rozpościera się bryła kościoła pod wezwaniem Świętego Idziego (Fot. 2). To, iż Dobków pozostał w swej historii katolicki nie oznacza, iż na jego terenie nie mieszkali osoby innego wyznania. Kroniki parafialne odnotowują w Dobkowie zamieszkiwanie przez protestantów po raz pierwszy w roku 1687 – jedna osoba. Następne dane odnoszą się już do XIX wieku. W roku 1845 w Dobkowie mieszkało 45 protestantów, którzy stanowili 3,7% mieszkańców. Z kolei w latach 1865 i 1895 kroniki odnotowują obecność odpowiednio 59 i 18 protestantów, co stanowiło odpowiednio 4,7% i 1,7% ogółu mieszkańców. Po roku 1895 kroniki nie odnotowują już obecności protestantów w Dobkowie.
Podczas wizji terenowej w sierpniu 2003 roku naliczono w Dobkowie 32 obiekty sakralne (Fig. 1, Fot. Tablica I – IV), na które składają się: (a) kaplice wotywne (domkowe wg [1]), (b) kapliczki przydrożne, (c) kapliczki domowe, (d) krzyże przydrożne i (e) figury wotywne. Obiekty te są w miarę równomiernie rozmieszczone na terenie całej wsi. Do tych obiektów nie wliczono dwóch krzyży położonych w bezpośrednim sąsiedztwie kościoła p.w. Św. Idziego. Jeden z tych krzyży znajduje się na prawo od wschodniej bramy prowadzącej na teren kościoła. Drugi natomiast zlokalizowany jest po prawej stronie zachodniego wyjścia z kościoła. Oba są krzyżami misyjnymi. Do w/w obiektów również nie wliczono kaplicy cmentarnej położonej przy zachodnim murze cmentarnym, po prawej stronie zachodniej bramy. Kaplica ta została wymieniona podczas wizytacji Archidiakona Straussa w 1677 roku [2]. Jej wnętrze urządzone było na wzór ogrodu Getsemane. W latach późniejszych, jak również obecnie, używana była jako kostnica. Natomiast pod koniec lat 60-tych XX wieku i do lat 80-tych kaplica służyła jako obiekt katechetyczny. Te trzy obiekty uważa się za integralną część zabudowy kościelnej, odmiennej od 32 obiektów sakralnych rozrzuconych po wsi.
(a) Kaplice wotywne reprezentowane są przez trzy obiekty, generalnie podobne do siebie pod względem wielkości i architektury. Są to obiekty Nr 2, 6 i 16 – takich obiektów naliczono (Fig. 1, Fot. Tablica I – II). Kaplica Nr 2 położona jest w dole wsi. Została ona założona na rzucie kwadratu i przykryta cztero spadowym daszkiem namiotowym zwieńczonym krzyżem. Kaplica posiada dwa prostokątne okna oraz półkolisty portal nad którym widnieje mała wnęka, w której obecnie widnieje obraz. Jej czas powstania jest datowany na koniec XVIII wieku [1], ale data ta nie jest precyzyjnie ustalona.
Druga kaplica wotywna – obiekt Nr 6 – również jest położony w dole wsi i na parceli należącej do, obecnie zrujnowanego, dworu z drugiej połowy XVI w., przebudowanego w XVIII i XIX wieku [1]. Natomiast zgodnie z rejestrem zabytków gminy Świerzawa, wspomniany dwór, wpisany do rejestru zabytków 29.05.1989 r. pod Nr 931/J, jest nieco starszy i datowany na XV wiek z przebudową do XIX wieku. Po II wojnie światowej, aż do czasu uporządkowania numeracji domów w Dobkowie, zabudowania dworu nosiły numer 1, co może sugerować, iż jego zabudowania są następstwem rozbudowy pierwszego i najstarszego domu w Dobkowie, od którego rozpoczyna się historia miejscowości. Kaplica ta zbudowana jest na planie prostokąta i przykryta dwuspadowym daszkiem. Dwa okna są kwadratowe a portal lekko półkolisty nad którym widnieje mała wnęka, wypełniona kwiatami, a nad nią większa wnęka o zarysie prostokątnym, obecnie zakryta deskami. Jej powstanie datowane jest na początek XIX w. [1].
Trzecia kaplica wotywna, obiekt Nr 16, stoi w pewnym oddaleniu od wsi, na wzgórzu Kapliczna, które swoją nazwę zawdzięcza właśnie owej kaplicy. W dokumentach niemieckich kaplica ta bywa nazywana „kaplicą feudalną” (niem. Lehnkapelle – por.[2]). Jest to kaplica zbudowana na rzucie kwadratu i zwieńczona cztero spadowym daszkiem namiotowym zwieńczonym krzyżem. Posiada dwa małe kwadratowe okna i portal zakończony delikatnym łukiem. W kaplicy znajduje się prawie ludzkiej wielkości klasycystyczna figura Jezusa na Górze Oliwnej. Kaplica częściowo zbudowana jest z naturalnego kamienia. Obecnie, na szczycie tego wzgórza, posadowiony jest krzyż górujący nad kaplicą, ustawiony przez mieszkańców wsi w 2003 roku z okazji 800-lecia Dobkowa. Na temat daty powstania tej kaplicy niestety nie dysponujemy żadnymi informacjami.
W dokumencie biskupstwa wrocławskiego, rocznik 1857 [3], wymieniane są dwie większe kaplice prywatne, które należy identyfikować z w/w kaplicami wotywnymi, jednak ich lokalizacja nie została podana. Faktycznie kaplic wotywnych jest trzy i są one zbliżone do siebie pod względem stylu, wyposażenia itp. Trudno jednoznacznie rozstrzygnąć która z nich jest najstarsza, a która najmłodsza. Być może przytoczony dokument nie wymienia wszystkich kaplic, bądź też jedna z nich powstała po 1857 roku. Rozstrzygnięcie tych wątpliwości wymaga dodatkowych studiów wykonanych przez specjalistów.
Według dawnych niemieckich mieszkańców Dobkowa żywe są historie o „biednych duszach”, które po śmierci nie znalazły spokoju i błąkają się po wsi. Tak więc to dla ich zbawienia zbudowane zostały owe kaplice [2].
(b) Kapliczki przydrożne – w tej grupie obiektów możemy wyróżnić ich dwa rodzaje. Pierwszym z nich są tzw. kapliczki słupowe [por. 1] reprezentowane przez obiekty Nr 4, 5, 24, 29 i 31. Obiekty te są zbudowane na rzucie kwadratu i z reguły przykryte daszkiem. Tylko obiekt Nr 5 wykazuje pewną odmienność bowiem jego zakończenie jest łukowate bez przykrycia daszkiem. W swej górnej części, z reguły na wysokości 1,5 m, znajduje się wnęka, w której umieszczony jest obraz, figura, kwiaty itp. Na daszkach dwóch z wymienionych obiektów umieszczony jest również krzyż. Dla jednej z nich, ale bez podania dokładnej lokalizacji, wymieniany jest XIX w. Jako data jej (ich) powstania.
Drugim rodzajem kapliczek przydrożnych są kapliczki kamienne, reprezentowane przez obiekty Nr 15 i 23. Obie wykonane są z łupków zieleńcowych, a więc materiału rodzimego i są niestety zapomniane. W przypadku obiektu Nr 15 jest to poniekąd usprawiedliwione, bowiem kapliczka znajduje się w dolince bezimiennego potoku płynącego poniżej wzgórza Kapliczna. W czasach niemieckich dolinka ta była zagospodarowana i zamieszkała. Obecnie, a zwłaszcza po ostatnich powodziach, dolinka jest mocno zarośnięta i rozmyta przez wody powodziowe, stąd przejście nią nie jest łatwe i de facto nie jest ona uczęszczana. Z kolei obiekt Nr 23 znajduje się przy budynku Wiejskiego Domu Kultury, który za czasów niemieckich był plebanią. Z zapewnień sołtysa wsi, Pana Edwarda Grabskiego, wiemy, że w najbliższym czasie kapliczce zostanie przywrócony jej należny wygląd.
(c) Kapliczki domowe – są to małe obiekty wbudowane w formie małej wnęki nad wejściem do budynku. Obecnie naliczono ich cztery i są to obiekty Nr 14, 17, 25 i 26. W tym wykazie pominięto jedną kapliczkę zbudowaną już w latach 70-tych XX w., która znajduje się w domu naprzeciwko numeru 53. Wyraża ona kultywowanie pewnych tradycji, ale nie stanowi funkcjonalnego związku z pozostałymi obiektami.
(d) Krzyże przydrożne – również i w tej grupie dostrzegamy pewną różnorodność. Mamy więc właściwe krzyże przydrożne, które reprezentowane są przez 10 obiektów, przy czym jeden z nich, umieszczony na wzgórzu Kapliczna, jest obiektem współczesnym. Pozostałe to obiekty Nr 1, 8, 9, 13, 18, 22, 27, 28 i 30. Drugim rodzajem są tzw. krzyże słupowe, które tworzą żelazne ozdobne krzyże spoczywające na prostopadłościennym cokole, na którym często wmurowane są tablice okolicznościowe. Ponieważ są one zamalowane, więc nie udało się, jak na razie, ich odczytać. Takich obiektów mamy cztery – Nr 3, 10, 19 i 20. W źródłach historycznych dotychczas o ich genezie, okolicznościach i dacie powstania nie udało się odnaleźć żadnych wzmianek.
(e) Figury wotywne – tego typu obiektów mamy cztery: Nr 7, 11, 12 i 21. Obiekt Nr 7 to figura Św. Jana Nepomucena stojąca na ozdobnym cokole. Zlokalizowana jest na terenie dawnej zagrody, która obecnie jest całkowitą ruiną. Figura powstała najprawdopodobniej w XVIII w. [1], ale bliższych okoliczności zupełnie nie znamy. Druga figura – obiekt Nr 12 – to figura MB z Dzieciątkiem o bardzo ludowych cechach. Figura stoi na cokole, na którym widnieje napis „Maryjo – Królowo Polski – Módl się za nami”. Czy i jaki był napis pierwotny tego nie wiemy, tak jak nie znamy daty powstania figury. Figura jest obecnie przykryta metalowym daszkiem z oświetleniem. Trzecia figura – obiekt Nr 11 – wyraża Św. Antoniego i umieszczona jest we wnęce nad wejściowymi drzwiami do budynku, który za czasów niemieckich stanowił przedszkole i miejsce zamieszkania sióstr zakonnych. Po II wojnie światowej mieściła się w nim Szkoła Podstawowa i mimo chęci ówczesnych władz do zdjęcia figury przetrwała ona w tym samym miejscu do obecnych czasów. Budynek został oddany do użytku w sierpniu 1911 roku [2] i taką też datę powstania figury można założyć. Czwarta figura – obiekt Nr 21 – to pierwotnie wzniesiony w 1921 r. pomnik ofiar I wojny światowej. Pomnik wykonany jest z piaskowca. Postument tworzą trzy ramiona, a ze środkowego wyrasta 2 metrowa kolumna z ozdobną głowicą koryncką, którą wieńczy figura MB z Dzieciątkiem Jezus na rękach. 3 anioły, które otaczają kolumnę, podtrzymują opadający wieniec laurowy. Pomnik w swej istocie jest nadzwyczajny, bowiem nie tylko symbolizuje zwykły heroizm, lecz wprowadza jednocześnie żałobę ofiar wojny, gdzie rodzina zmarłego, wzmacniana przez MB w nadziei na wieczne życie, winna godnie wyrażać i czcić pamięć zmarłego. W roku 1948 zmieniony został napis na cokole, zmieniający de facto wymowę pomnika. Pojawia się wówczas tablica z orłem i napis „PRL 1948. Polska swoim obrońcom. Ufundowane staraniem OSP wraz z obywatelami gromady Dobków.” Mylnie jest więc podawana w niektórych pracach (por. [1]) data powstania figury datowana na XVIII-XIX w.
Zarówno z dostępnych materiałów, rozmów z pierwszymi polskimi mieszkańcami Dobkowa, nie wydaje się, by jakaś większa liczba wyróżnionych obiektów sakralnych uległa zniszczeniu po 1945 roku, zwłaszcza w latach 50-tych ubiegłego wieku, kiedy to władza ludowa starała się eliminować takie obiekty z miejsc publicznych. Znany jest tylko właściwie jeden przypadek zniszczenia, w wyniku naturalnej starości, krzyża na posesji Nr 61, który nie został odtworzony.
Duże nagromadzenie obiektów katolickiego kultu w Dobkowie skłania niektórych specjalistów do wyrażenia opinii, iż na terenie wsi mógł istnieć w XVIII w. jakiś warsztat, które wykonywał te obiekty (por. [1]). W innych materiałach czytamy dodatkowo, „iż w Dobkowie musiał być czynny w XVIII w. warsztat kamieniarski, wskazują na to liczne rzeźby świętych, ustawionych wzdłuż drogi biegnącej przez wieś. Potwierdzeniem tego faktu jest nieczynny kamieniołom ze śladami eksploatacji kamienia wapiennego oraz piec do jego wypalania” [4]. Nie wydaje się to prawdopodobne. Charakter obiektów sakralnych jest na wskroś osobisty, wyrażający pewne przeżycia tego, który jest wystawiał, ale nie są to obiekty sztampowe, które wyszły z zakładów rzemieślniczych. Wzdłuż wsi wcale nie ma dużo rzeżb świętych. Ponadto w Dobkowie nie ma surowca rzeźbiarskiego. Występujące w okolicach wsi łupki zieleńcowe, wapienie krystaliczne czy zlepieńce nie są skałami nadającymi się do rzeźbiarskiej obróbki. Najbliższe złoża piaskowca nadającego się do takich celów znajdują się w okolicach Jerzmanic, a więc miejsca oddalonego o blisko 20 km. Mamy więc tutaj przykład ogromnej, niczym nie potwierdzonej spekulacji
W niektórych opracowaniach możemy się również spotkać ze stwierdzeniami, iż w okolicach Dobkowa istniały inne jeszcze obiekty kultu. W jednych wspomina się, że w pobliżu (okolicach) wzgórza Marciniec a w kierunku Radzimowic stały stacje drogi krzyżowej wykonane z piaskowca [2]. Mimo wieloletnich penetracji tego obszaru nie natrafiono ani na żadne ślady takich obiektów, ani też na żadne fragmenty piaskowca, który tam nie występuje i momentalnie byłby wychwycony. Chyba już tylko przez pomyłkę spotykamy się ze stwierdzeniami, iż „ciekawą atrakcją dla turystów może być droga polna w kierunku szubienicy (chodzi o dolinkę leżącą na zachód od wzgórza Kapliczna – zob. opis punktu Nr 15) z ustawionymi kapliczkami kamiennymi wzdłuż drogi” [4].
Nietypowy jak na warunki Śląska utrzymał się w Dobkowie przez 800 lat jego historii katolicki charakter. Pewnym odstępstwem od reguły jest wiek XIX kiedy we wsi pojawiają się protestanci, ale zawsze są oni tylko bardzo małym fragmentem społeczności. Katolicyzm społeczności Dobkowa przejawia się nie tylko w budowie różnych obiektów sakralnych, ale uzewnętrznia się prawie wszędzie, jak chciażby w budownictwie, kiedy to wywietrzniki w budynkach gospodarczych przybierają formę krzyża.
Przytoczona powyżej krótka historia jednej tylko miejscowości z terenu Gór Kaczawskich niesie w sobie wiele informacji i zarazem wiele tajemniczości. Charakter katolicki Dobkowa jest naprawdę wielce zastanawiający i może stać się swoistym magnesem przyciągającym specyficznego turystę. Wiele problemów jakie czekają tą i inne miejscowości w wyjaśnieniu ich historii może być sprzyjające ożywieniu badań, poszukiwań oraz innych form kontaktów społeczności lokalnej z osobami, które uznają, iż region ten wart jest chwili refleksji. Wiemy, iż wieś liczy sobie już 801 lat i aż prosi się by tą jej historię ukazać bardziej pełnie. Nigdy nie były tu prowadzone badania archeologiczne, a szkoda. W najbliższej przyszłości miejscowość czeka budowa wodociągu. Może ta inwestycja przyczyni się do wniesienia nowych informacji poprzez archeologiczny jej nadzór.

Literatura
[1] Staffa M. (red.), 2000: Słownik geografii turystycznej. T. 6. Góry Kaczawskie. Wyd. BIS S.C. Wrocław.
[2] Dienst F., 1993: Kleinhelmsdorf. Chronik eines niederschlesischen Dorfes. Leipzig.
[3] Schematismus des Bistums Breslau, Jahrgänge 1857.
[4] Analiza lokalnych atrakcji turystycznych w miejscu zamieszkania. Maszynopis. UMiG Świerzawa, bez daty.
[5] Michler A., 2002: Złotoryjskie rody. Helmrichowie. Wyd. Nauczycielskie Jelenia
Góra.

Spis rycin
Fig. 1. Plan Dobkowa z zaznaczeniem lokalizacji obiektów sakralnych (podkład – fragment mapy topograficznej w skali 1:10 000, arkusz 462.113, zgoda Głównego Geodety Kraju nr KZ-8040/135/1226/03)

Spis fotografii

Fot. 1. Panorama Świerzawy od strony północnej. Z lewej kościół katolicki, z prawej budynek kościoła protestanckiego.

Fot. 2. Panorama Dobkowa od strony południowej, ze wzgórza Kapliczna. W centrum kościół p.w. Św. Idziego.

Fot. 3. Dobków – wywietrzniki w kształcie krzyży w budynku gospodarczym.

Tablica I. Obiekty sakralne Dobkowa Nr 1-8.

Tablica II. Obiekty sakralne Dobkowa Nr 9-16.

Tablica III. Obiekty sakralne Dobkowa Nr 17-24.

Tablica IV. Obiekty sakralne Dobkowa Nr 25-31.

Mapa obiektów sakralnych we wsi Dobkow
Wszystkie fotografie Stanisław Piotrowski

Fot. 1. Panorama Świerzawy od strony północnej. Z lewej kościół katolicki, z prawej budynek kościoła protestanckiego.

Fot. 2. Panorama Dobkowa od strony południowej, ze wzgórza Kapliczna. W centrum kościół p.w. Św. Idziego.

Fot. 3. Dobków – wywietrzniki w kształcie krzyży w budynku gospodarczym.

Fot. 4. Mapa lokalizacji obiektów sakralnych we wsi Dobków

Zaszufladkowano do kategorii Bez kategorii | 26 komentarzy

Galeria

Ta galeria zawiera 14 zdjęć.

Więcej galerii | 21 komentarzy

Radzimowice-górnictwo

HISTORIA GÓRNICTWA W RADZIMOWICACH
Stanisław Piotrowski
Radzimowice, zwane też Starą Górą (niem. Altenberg) to wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie jaworskim, w gminie Bolków, w Górach Kaczawskich (Sudety Zachodnie). Radzimowice położone są na płd.-wsch. zboczach Żeleźniaka (niem. Eisenkoppe) 666 m n.p.m., na spłaszczeniu łączącym go z Owczarką i Osełką. Na południowy zachód od wsi leży skałka Księży Kamień. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa jeleniogórskiego. Dawniej wieś stanowiła kolonię (przysiółek) Mysłowa, obecnie jest to najmniejsza w gminie wieś sołecka, ale historycznie miejscowość była nawet miastem. Współcześnie Radzimowice przeobrażają się w wieś letniskowo-wypoczynkową, niemniej na jej terenie są przyznane koncesje na poszukiwanie złota. Cechą charakterystyczną Radzimowic jest praktyczny brak widoku ptaków nad szczytem Żeleźniaka.
Pod względem budowy geologicznej Radzimowice leżą na obszarze metamorfiku kaczawskiego. Okolice zbudowane są z łupków serycytowo-kwarcowych, albitowo-kwarcowych, zieleńców oraz wapieni krystalicznych. Od nazwy wsi występujące w Górach Kaczawskich łupki nazywane są „radzimowickimi”. Skały metamorficzne wieku staropaleozoicznego (kambr-ordowik) przecięte są karbońskimi ryolitami (porfirami). Kontakt ryolitów oraz skał metamorficznych poprzecinany jest żyłami polimetalicznymi, zawierającymi głównie miedź, srebro, ołów, arsen i in.
Wieś nazywała się początkowo Stara Góra. Przez pewien czas posiadała prawa miejskie. Znajdował się tutaj jeden z ważniejszych ośrodków górnictwa kruszcowego na Dolnym Śląsku. Miejscowość posiada bogatą historię, ale niestety słabo udokumentowaną. Początki założenia wsi nie są znane. Istnieją pewne wzmianki, że nazwa miejscowości była wymieniana w dokumencie z 1241 r. w związku z prowadzeniem tu wydobycia złota. Według niektórych opracowań miejscowość była już wówczas miastem górniczym. Tego zweryfikować nie można, ale można powiedzieć, że Radzimowice były jednym z większych ośrodków wydobycia złota. Pewne opracowania podają, że w średniowieczu miał tu istnieć urząd górniczy. W początkach XIV w. Radzimowice należały do Alberta Baiera uważanego za założyciela ośrodka górniczego w Miedziance. W 1311 r. Baier zapisał swoje dobra klasztorowi w Lubiążu. Według innych źródeł A. Baier tylko zwracał te dobra klasztorowi, a więc mógł je tylko dzierżawić. Nie jesteśmy pewni czy Radzimowice jako miejscowość już wtedy istniały, bowiem w dokumentach jest mowa tylko o kopalni na „Srebrnej Górze”. Pewniejsze dane o miejscowości pochodzą z XV w. a wieś była wówczas królewszczyzną. Następnie Radzimowice przechodzą we władanie von Zedlitzów z Płoniny. W 1455 r. Radzimowice od ks. Władysława Jagielończyka nabył Christoph von Zedlitz (pochodzący ze zniemczonej rodziny Czedliczów), łącznie z przywilejem górniczym. Rozwinął on wydobycie złota i srebra tworząc gwarectwo, które na pewno istniało do 1477 r. Z 1491 r. pochodzi wzmianka o zastawach kuks, działek górniczych i urobku a stąd można wnosić, że roboty górnicze posiadały pewną ciągłość. Następne przekazy informuja o kolejnych potwierdzeniach praw von Zedlitzów do tamtejszych dóbr i we wszystkich z nich mowa jest też o kopalniach. Ocenia się, że w latach 1470-1550 z rudy w żyle „Wanda” uzyskiwano do 26,6 g/t Au i 221 g/t Ag. W początkach XVI w. działało tu 7 kopalń, bądź raczej poprawnie należałoby powiedzieć wyrobisk powierzchniowych i był to szczytowy okres rozwoju górnictwa w tym rejonie. W roku 1541 bracia i bratanek von Zedlitzowie z przydomkiem Affen zaprzeczają praw do kopalń kuzynowi Georgowi von Zedlitz z Maciejowej. Następnie prace wydobywcze prowadziło gwarectwo w imieniu cesarza Ferdynanda I. W roku 1556 następuje zahamowania prac górniczych, bowiem gwarkowie z Poznania, którzy wówczas pracowali w Radzimowicach proszą starostę świdnicko-jaworskiego o interwencję u cesarza Ferdynanda w sprawie udzielenia pozyczki na dalsze roboty górnicze. W 1557 r. Radzimowice wchodziły w skład majątku obejmującego także Miedziankę i najprawdopodobniej była to królewszczyzna. Po wojnie 30-letniej upada miejscowe górnictwo. Dobra należące wówczas do Wolfa Redern z Miedzianki wraz z kopalnią w Radzimowicach zostały sprzedane w 1660 r. ale nie wiemy komu. W 1664 r. potwierdzono wsi wolność górniczą. Według pewnych przekazów Radzimowice już wcześniej takie prawo posiadały, ale nie wiadomo od kiedy. W drugiej połowie XVII w. miejscowe górnictwo podupada, ale już w 1692 r. kancelaria dworska w Wiedniu wymienia Radzimowice w dokumencie ustalającym wielkość wydobycia rudy dla uzyskania określonej ilości złota. W początkach XVIII w. następuje ożywienie miejscowego górnictwa. W 1711 r. cesarzowa Eleonora Magdalena Theresa wydaje tymczasowy patent na nieograniczone wydobycie kruszców w Radzimowicach. Potwierdzona informacja pochodzi z 1714 r. kiedy to kamera w Jaworze zwolniła ostatniego właściciela Radzimowic bez odszkodowania z regaliów związanych z górnictwem. Może to oznaczać, iż w międzyczasie górnictwo uległo zahamowaniu, bądź też były jakieś próby jego ożywienia, o których informacje mogły zniknąć wraz ze spaleniem się wsi i akt górniczych w XIX w. W pierwszej połowie XVIII w. Radzimowice są zasadniczo niewielką osadą rolniczą. W 1726 r. Radzimowice płaca tylko 326 talarów podatku i wówczas najprawdopodobniej należały do von Reibnitzów. Wówczas we wsi mieszkało tylko 25 tak zwanych wolnych ludzi i 4 rzemieślników. W roku 1785 w majątku von Reibnitzów w Radzimowicach odnotowano 12 zagrodników i 13 chałupników. Koniec XVIII w. to ponowne podjęcie robót górniczych.
W 1790 r. działa tu Hahn z Miedzianki, który uruchomił kopalnię i w 1793 r. utworzył gwarectwo „Volle Gesellenzeche” i które w tymże roku otrzymało koncesję na wydobycie rudy miedzi, arsenu, żelaza, ołowiu i srebra. Ale już w 1798 r. roboty górnicze przerwano, by w 1801 r. ponownie je ożywić i kontynuować do 1896 r. co jest wątpliwe i być może chodzi o datę 1806 r. W roku 1793 przeprowadzono badania probiercze rud a próbki wykazały nawet: 1,5-3 kg Cu, 2 kg Pb oraz 30 g Ag w cetnarze wysortowanej rudy (1cetnar = 51,4 kg). Przeprowadzono nawet ocenę zawartości metali szlachetnych, ale ostatecznie okazało się, że najkorzystniejsze będzie nakierowanie prac na produkcję arszeniku. W tym okresie na miejscu robiono koncentrat, który wożono do Ciechanowic, gdzie częściowo przerabiano go w hucie miedzi, a częściowo w hucie arszeniku. W 1801 r. gwarectwo uzyskało koncesję na budowę trzech płuczkowni oraz własnej huty do produkcji arszeniku. Załogę kopalń i huty stanowiło w 1803 r. 34 osoby a w 1805 r. 27 osób. W latach następnych kopalnie z przerwami eksploatowano wydobywając głownie rudy arsenu a sama kopalnia nosiła nazwę od starego gwarectwa „Bergmannstrost Grube”. W 1819 r. powstaje na terenie Radzimowic huta arszeniku. W roku 1825 ze sztolni „Heiwitz – Stollen” i „Volle Gesellen Zeche” wydobywano 11-12 tysięcy cetnarów rudy. W hucie otrzymano z niej 1.123 cetnary arszeniku białego, 11 cetnarów arszeniku żółtego i 22 cetnary białego sublimatu. W 1840 r. właścicielem Radzimowic był Ernst Kramst z Bolkowa. Wówczas we wsi działało 20 krosien a ponadto było 6 różnych rzemieślników i 4 handlarzy. Nastał dla miejscowości okres tkacki. Kopalnia istniała nadal, ale wydobycie spadło do 3.827 cetnarów rudy z której produkowano głównie arszenik. Około połowy XIX w. następuje ponowny rozwój górnictwa. Obok starej kopalni „Bergmanntrost” uruchomiono nową „Wilhelm” na bazie „Volle Gesellenzeche” istniejącej od 1793 r. Powstaje sztolnia „Louis” na wschodzie oraz na zachodzie Żeleźniaka szyb „Arnold”. Prace górnicze prowadził wówczas wrocławski kupiec Luschwitz, który w roku 1864 doprowadził do połączenia obu kopalń. Luschwitz uzyskał wówczas koncesję na 11 działek a dotyczyły one wydobycia rud Cu, As, Pb i pirytów. Obok kopalń Luschwitza na terenie Radzimowic czynne były też inne mniejsze kopalnie. Kolejnym właścicielem Radzimowic już w 1870 r. był Conrad, kupiec z Lubania. Niestety już w 1882 r. prace górnicze w kopalniach wstrzymano i nastąpił czasowy upadek górnictwa. Było to związane z zalaniem kopalń przez opady, a następnie przez pożar płuczkowni. W Radzimowicach od dawna, choć nie wiemy dokładnie od kiedy, działała gospoda górnicza, w której przechowywano kronikę wsi oraz zbiory mineralogiczne. Spłonęła ona jak i prawie cała wieś (ocalały tylko dwa domy)27 maja 1892 roku. Zniszczeniu uległy wówczas wszystkie dokumenty dotyczące górnictwa i praw miejskich oraz historii Radzimowic i to jest powodem, że tak mało wiemy o tym ośrodku górniczym. Do 1897 r. prowadzono już tylko drobne prace górnicze. W 1899 r. ustaje działalność górnicza z powodu braku rudy. W 1904 roku raz jeszcze podjęto się wydobycia kruszców. Prac podejmuje się firma „Jüthe” z Magdeburga, która w 1908 r. na bazie wszystkich kopalń tworzy gwarectwo „Consolidiert Erzbergwerke Wilhelm” i zatrudnia 300 górników (inne źródła stan załogi oceniają na 219 osób). W tymże roku złoże w Radzimowicach posiadało rudy mieszane, głównie arsenu i miedzi i należało je sortować ręcznie. Złoże zawierało także drobne ilości rud ołowiu. Niestety wówczas miejscowa huta arszeniku już nie istniała (była ona czynna tylko do 1890 r.) i z konieczności urobek wożono aż do Złotego Stoku, co drastycznie zwiększało koszty uzyskania ostatecznego produktu. Z kolei rudy miedzi przerabiano w Ciechanowicach i Miedziance, a później w Leszczynie i Chełmcu. Pod koniec XIX w. i na początku XX w. rudy miedzi przerabiao w hutach saskich. Niestety już w 1909 r. z powodu spadku cen miedzi, która wówczas dawała główny dochód, ograniczono prowadzenie robót, a stan załogi zredukowano do jednej trzeciej. W 1912 r. raz jeszcze podjęto próbę wydobycia rudy po krótkim okresie zastoju. Niestety w roku 1925 w związku z ogólnoświatowym kryzysem gospodarczym i brakiem zbytu na arszenik i produkty arsenopodobne następuje ostateczne zaprzestanie wydobycia.
WIELKOŚĆ PRODUKCJI: w latach 1793-1795 uzyskano około 1,5 tony wysortowanej rudy miedzi, około 10 ton mieszanych rud Cu i As oraz około 15 ton koncentratów arszenikowych. W roku 1803 uzyskano 400 ton rudy, w 1804 r. – 600 ton rudy z której wyprodukowano 1035 ton koncentratów, a w 1806 r. – 350 ton rudy. W 1803 r. otrzymano 9,5 tony mączki arszenikowej i 2 tony białego szkła arszenikowego. Z kolei w 1804 r. uzyskano 8 ton mączki arszenikowej, 0,9 ton żółtego i 13 ton białego szkła arszenikowego. Przed zamknięciem huty produkcja była na poziomie 325-500 ton produktów arszenikowych. W latach 90. XIX w. uzyskano 200 ton koncentratów. W poszczególnych latach uzyskano: 1906 r. – 4.460 ton, 1907 r. – 1.620 ton, 1908 r. – 4.570 ton i w 1909 r. – 3.250 ton różnych koncentratów. Największą produkcję Cu osiągnięto w 1908 r. – 220 ton. Z kolei najwyższa produkcję As osiągnięto w 1924 r. – 1.593 tony, z których uzyskano 400 ton produktów arszenikowych. Ocenia się, że od 1816 do 1925 r. cała produkcja Cu wyniosła 2.000 ton miedzi rafinowanej.
W pierwszych latach po II wojnie światowej prowadzono tu przez Armię Czerwoną poszukiwania uranu. W latach 1951-1957 strona polska wznowiła tu prace poszukiwawcze złota. Obecnie koncesję na prace poszukiwawcze złota w Radzimowicach mają: irlandzki koncern „Gleniss” – 4 km2 i australijski koncern „Gold Mines” – 92 4 km2.
Obecnie na zbo czach Żeleźniaka w Radzimowicach znajdują się pozostałości po kopalniach „Wilhem” (wcześniejsza nazwa „Volle Gesellenzeche”) i „Bergmanntrost”, które zjednoczyły się w 1864 r. pod wspólną nazwą „Bergmanntrost”. Wydobywano tutaj głównie rudy miedzi, arsenu, ołowiu i żelaza (piryt), a także w mniejszych ilościach cynk, srebro i złoto. Główna sztolnia kopalni „Bergmanntrost” nosiła tą samą nazwę i miała około 1 km długości (wylot na wys. 413 m n.p.m., miała m.in. funkcję sztolni odwadniającej grawitacyjnie), szybem wydobywczym był szyb „Arnold” (wylot na wys. 560 m n.p.m., w latach 1880–1882 został pogłębiony do poziomu 30 m poniżej poziomu sztolni „Bergmanntrost” i powstało dodatkowe 137 m chodników). W latach 1881–1882 zostało wydrążone około 140 m chodników. W tym samym czasie próbowano zastosować parowy system odwadniający jednak po zalaniu chodników w 1882 r. wstrzymano dalsze prace.
W 1897 r. sztolnię „Heinitz” (wylot na poziomie 440 m n.p.m., posiadała dwa szyby wentylacyjne) w kopalni „Wilhelm” przedłużono do 600 m. W związku z tym powiększeniem powstał szyb „Louis” (początkowo nazywany tak, jak kopalnia, wylot na wysokości 600 m n.p.m.). W roku 1890 r. wstrzymała swą działalność miejscowa huta oraz została zaprzestana produkcja szkła arszenikowego. Od tego czasu ruda była przerabiana w Złotym Stoku. W 1899 r. sztolnia „Heinitz” kończy swój żywot. W 1904 r. został pogłębiony szyb „Louis” (do 85 m). W 1907 r. chodniki obu kopalni zostają połączone (przekop „Fryderyk” na głębokości 142 m, tj. 430 m n.p.m.) a załoga liczyła wtedy 300 osób. W rekordowym 1908 r. zostało wydrążone 729 m chodników, 304 m przebitek oraz 137 m szybików. Co daje 226 m3 wyrobisk w obszarze szybu „Louis” (wtedy liczył 142 m głębokości) i 1765 m3 w rejonie szybu „Arnold”, który wtedy liczy 104 m głębokości). Dziennie w 1908 r. wydobywano 30 ton rudy a załoga kopalni liczyła 219 osób. Od 1912 r. w kopalni działała lokomobila (100 KM), napędzająca kompresor (12 m3 sprężonego powietrza/godzinę). Prąd zasilał pompy, które osuszały szyby. W 1909 r. nastąpił spadek wydobycia spowodowany obniżką ceny miedzi. Nastąpiła 30% redukcja załogi. Kopalnia została zamknięta w 1925 r. z powodu braku popytu na rudę. W latach 1816–1925 z samej rudy miedzi wyprodukowano około 2000 ton miedzi metalicznej. Po 1945 r. sztolnie były przeszukiwane przez Armię Czerwoną w nadziei znalezienia zrabowanych przez hitlerowców skarbów. W tym czasie Rosjanie poszukiwali tutaj także rudy uranu. W latach 50. XX w. prowadzono tu rozpoznanie oraz planowano rozpoczęcie dalszego wydobycia miedzi oraz metali współwystępujących (pod nazwą „Sudeckie Zakłady Górnicze – Stara Góra”), do czego jednak nie doszło w związku z odkryciem bogatych złóż miedzi w Legnicko-Głogowskim Okręgu Miedziowym. W latach 90. XX w. prowadzone było rozpoznanie złoża pod kątem ponownego wydobycia, na podstawie nowych koncesji. Obecnie sztolnie są trudno dostępne, a część chodników jest zalana. Kompleks można penetrować jedynie przy użyciu technik liniowych. W lesie nieopodal wsi znajdują się zarośnięte lasem stare hałdy kopalniane, znaleźć można także zasypane wejścia do sztolni.
Przez Radzimowice wiedzie turystyczny szlak czerwony – Szlakiem Zamków prowadzący z Bolkowa do Bolkowa przez wsie: Wolbromek, Kłaczyna, Świny, Gorzanowice, Jastrowiec, Lipa, Muchówek, Radzimowice, Mysłów, Płonina, Pastewnik Górny, Wierzchosławice oraz szlak turystyczny niebieski z Wojcieszowa do Jeżykowa k/Jawora, gdzie schodzi się ze szlakiem brzeżnym koloru czerwonego.

Zaszufladkowano do kategorii Bez kategorii | 21 komentarzy

MINERAŁY WSCHODNIEJ CZĘŚCI RUDAW JANOWICKICH

Stanisław Piotrowski

    Rudawy Janowickie stanowią pasmo górskie przebiegające południkowo pomiędzy przełomowym odcinkiem doliny Bobru na północy a Przełęczą Kowarską na południu. Główny grzbiet Rudaw Janowickich  ma około 18 km długości, a jego najwyższym wzniesieniem jest Skalnik (945 m n.p.m.). Równolegle do pasma głównego rozciąga się grzbiet o długości około 9 km, nazywany pasmem Wielkiej Kopy (871 m n.p.m. Ponadto od głównego pasma Rudaw Janowickich odchodzi kilka grzbietów poprzecznych.

MIEDZIANKA – CIECHANOWICE:

Obszar górniczy Miedzianki i Ciechanowic ciągnie się na południe od Bobru pasmem o długości 3,5 km i szerokości 1,5 km, z północnego-zachodu ku południowemu-wschodowi od Janowic Wielkich do Ciechanowic. Przedmiotem eksploatacji były żyły i soczewki o miąższości nawet do 3 m. Zwyczajowo obszar ten dzielony jest na trzy części: pole zachodnie (Miedzianka), pole środkowe (obszar między Miedzianką a Ciechanowicami) oraz pole wschodnie (Ciechanowice). Na każdym z pól występowało, odpowiednio, 11, 4 i 9 ciał kruszconośnych. Pod względem różnorodności występujących tu minerałów Miedzianka jest chyba jednym z bardziej bogatych miejsc w Polsce. Stąd zapewne wynikał fakt, że pomimo stosunkowo skromnych dochodów z eksploatacji przez wieki wielokrotnie ponawiano próby eksploatacji tutejszych złóż. Pierwsze roboty górnicze rozpoczęto w części północno-zachodniej omawianego obszaru, który położony jest na styku trzech jednostek geologicznych:

  • na północy – metamorfik kaczawski,
  • na zachodzie – masyw Karkonoszy,
  • na wschodzie – metamorfik Rudaw Janowickich.

Istotnym jest tutaj fakt, iż metamorfik kaczawski oddzielony jest od pozostałych jednostek strefą uskoku śródsudeckiego. W konsekwencji takiej budowy geologicznej doszło do utworzenia trzech typów mineralizacji rudnej: (1) związana z intruzją granitu karkonoskiego (metamorfizm kontaktowy), (2) związana z późniejszą działalnością hydrotermalną, (3) związana z późniejszymi procesami wietrzenia skał i minerałów.

MINERAŁY obszaru MIEDZIANKA – CIECHANOWICE:

  1. Aikinit
  2. Amfibole – hornblenda
  3. Amfibole – tremolit
  4. Amfibole – aktynolit
  5. Ankeryt
  6. Annabergit
  7. Apatyt
  8. Apofyllitt
  9. Argentyt
  10. Arsen rodzimy
  11. Arsenopiryt
  12. Azuryt
  13. Baryt
  14. Bismutynit
  15. Bizmut rodzimy
  16. Bornit
  17. Brochantyt*
  18. Carrolit (odmiana linneitu zawierająca 10-19% Cu)
  19. Cerusyt
  20. Chalkofyllit*
  21. Chalkopiryt
  22. Chalkozyn
  23. Chatmanit*
  24. Chloryty
  25. Chloryty – afrosyderyt (odmiana dafnitu)
  26. Chloryty – turyngit
  27. Chryzokola
  28. Colophonit* (agregaty wezuwianu lub granatów)
  29. Cuprein* (obecnie = chalkozyn)
  30. Czerń miedziowa* (bezpostaciowe lub groniaste pseudomorfozy po kuprycie lub chalkozynie)
  31. Danait (arsenopiryt kobaltowy)
  32. Digenit
  33. Enargit
  34. Pistacyt (epidot żelazowy)
  35. Erytryn
  36. Farmakolit
  37. Fluoryt
  38. Galena
  39. Galenobismutyt*
  40. Geokronit*
  41. Gersdorffit
  42. Gips
  43. Granaty
  44. Hematyt
  45. Ilmenit
  46. Ilvait
  47. Julianit* (odmiana tennantytu z domieszkami Sb, Ag i Fe)
  48. Kalcyt
  49. Kasyteryt
  50. Kowelin
  51. Ksantokonit
  52. Kupryt
  53. Kwarc
  54. Leukoksen (mieszanina zasobna w rutyl, anataz, brokit i tytanit)
  55. Limonit
  56. Löllingit
  57. Luzonit
  58. Maghemit
  59. Magnetyt
  60. Magnezyt
  61. Malachit
  62. Markasyt
  63. Martyt (pseudomorfozy hematytu po magnetycie)
  64. Miedź rodzima
  65. Mimetezyt
  66. Muszkiedowit* (pseudomorfozy magnetytu po hematycie)
  67. Nikielin
  68. Pektolit
  69. Pirokseny – diopsyd
  70. Pirokseny – hedenbergit
  71. Pirokseny – augit
  72. Piromorfit
  73. Pirotyn
  74. Piryt
  75. Polibazyt*
  76. Proustyt
  77. Pseudomalachit*
  78. Rutyl
  79. Serpentyny – serpentyn
  80. Serpentyny – ortochryzotyl
  81. Serpentyny – azbesty
  82. Sfaleryt
  83. Skalenie – adular
  84. Skalenie – albit
  85. Skalenie – mikroklin
  86. Skalenie – oligoklaz
  87. Skalenie – ortoklaz
  88. Smaltyn
  89. Smolista ruda miedzi (mieszanina chryzokoli i innych minerałów miedzi strefy utlenienia oraz stilpnosyderytu i innych)
  90. Spinel – hercynit
  91. Srebro rodzime
  92. Stefanit
  93. Stibioenargit
  94. Stolzyt*
  95. Tenoryt
  96. Tetraedryt
  97. Turmaliny
  98. Tytanit
  99. Volborthyt*
  100. Wulfenit*
  101. Zeolity
  102. Zeolity – laumontyt
  103. Zeolity – heulandyt
  104. Zeolity – stilbit
  105. Zeolity – harmotom

MINERAŁY WYSTĘPUJĄCE W OKOLICY CIECHANOWIC W UTWORACH OSADOWYCH KARBONU:

  1. Kaolinit (w utworach turnieju górnego i wizenu dolnego)
  2. Syderyt (w utworach kulmu dolnego)

UWAGI:

*Jedyne stanowisko na Dolnym Śląsku

107 minerałów okolic Miedzianki i Ciechanowic reprezentują 12 gromad (w nawiasie liczba minerałów):

Gromada I: Pierwiastki rodzime, stopy i związki międzymetaliczne (4),

Gromada III: Siarczki i pokrewne kruszce (32),

Gromada IV: Halogenki (2),

Gromada V: Tlenki i wodorotlenki (14),

Gromada VI-3: Węglany (7),

Gromada VI-6: Borany (1),

Gromada VI-7: Siarczany (3),

Gromada VI-10: Wolframiany (2),

Gromada VI-11: Fosforany (3),

Gromada VI-12: Arseniny i arseniany (5),

Gromada VI-13: Wanadany (1),

Gromada VI-15: Krzemiany i glinokrzemiany (32).

Do podanej listy należy również dodać 28 nie notowanych dotychczas w tym obszarze minerałów wtórnych, w tym 13 minerałów nie znanych dotychczas z terenu Polski – zobacz wpis pt.UNIKATOWE MINERAŁY WYSTĘPUJĄCE NA HAŁDACH DAWNEGO GÓRNICTWA POLIMETALICZNEGO OBSZARU MIEDZIANKA-CIECHANOWICE. Wszystkich w/w minerałów, z wyjątkiem dwóch ostatnich występujących w skałach osadowych karbonu, można próbować poszukiwać na kilkudziesięciu hałdach górniczych zlokalizowanych na terenie polimetalicznego złoża Miedzianka-Ciechanowice. Informacje odnośnie poszczególnych minerałów można zaczerpnąć z ogólnie dostępnej literatury mineralogicznej w języku polskim. Natomiast w Internecie można znaleźć strony internetowe na których zaznaczono położenie hałd górniczych i niektórych szybów oraz sztolni.

MNISZKÓW:

Górnictwo rud kruszców okolic Mniszkowa jest ściśle powiązane z historią górnictwa Miedzianki a później także Ciechanowic. Najprawdopodobniej na początku XVI w. rozpoczęto pierwsze prace górnicze, bowiem niektóre źródła podają, iż podczas przeprowadzonych górniczo-geologicznycjh poszukiwań w 1548 roku natrafiono na dawne wyrobiska. Następnie w drugiej połowie XVIII wieku prowadzono krótkotrwałe prace górnicze na stoku wzgórza opadającego od strony Miedzianki w kierunku Hutniczego Potoku, które nie przyniosły spodziewanych rezultatów. Działające w Mniszkowie gwarectwo górnicze o nazwie „Kupfererzbergwerk Waltersdorf” w 1907 r. zostało przejęte przez gwarectwo „Boberthaler Erzbergwerk” prowadzące prace górnicze w Miedziance, Ciechanowicach i w Górach Ołowianych. Znana sztolnia pod nazwą „Victor” była drążona najprawdopodobniej w drugiej połowie XVIII wieku. Jej wylot umiejscowiony był nad Potokiem Hutniczym. Sztolnia biegła wzdłuż szczeliny uskokowej. Miała około 75 metrów długości. Odkryte w niej zasoby rud miedzi były na tyle ubogie, że spowodowały przerwanie dalszych prac górniczych. W okolicy miejscowości stwierdzono występowanie dwóch stref okruszcowania:

  • pierwsza z nich umiejscowiona jest stoku Hutniczego Grzbietu od strony Mniszkowa. Występujące tam hornfelsy przecięte są żyłkami kwarcu. W obrębie żyłek stwierdza się występowanie arsenopirytu, chalkopirytu, pirotynu, sfalerytu oraz pirytu i markasytu.
  • druga ze stref położona jest na Hali Krzyżowej w Mniszkowie. Obecna jest tam strefa uskokowa przecinająca łupki łyszczykowo-kwarcowe wśród których występuje żyła kwarcowa. W obrębie tej żyły stwierdzono obecność głównie arsenopirytu i galeny, którym towarzyszyły: piryt, chalkopiryt, sfaleryt, tenantyt, oraz minerały strefy wietrzenia.

Istnieją przesłanki informujące o tym, iż na stoku wzgórza opadającego od strony Miedzianki w kierunku Hutniczego Potoku prowadzono prace górnicze związane z eksploatacją pirytów.            Podkoncentrowanie tego minerału występuje w strefie kontaktu amfibolitów smużystych i łupków diorytowych z intruzją granitu Karkonoszy.

W roku 1950 w okolicy Mniszkowa odkryto złoże uranu i przez krótki okres czasu tu kopalnia rud uranu. Szacuje się, że w sumie wydobyto tu około 2266 ton rudy uranonośnej o zawartości 4531 kilogramów czystego uranu. Mineralizacja uranowa powiązana jest  ze szczelinami tektonicznymi przecinającymi łupki amfibolitowe i kwarcytowe. Powyższa mineralizacja zlokalizowana jest w dwóch obszarach (polach):

  • Pierwszy obszar, o powierzchni 0,1 km2, położony jest około 800 m od szybu nr 19 w Miedziance i około 600 m od kontaktu łupków łyszczykowych z intruzją granitu Karkonoszy. Wymienia się, iż występowały tu cztery szczeliny tektoniczne o rozciągłości NE, z których najbardziej uranonośną rozpoznano do głębokości około 50 m i na długości około 45 m. Żyła ta miała w kilku miejscach do 10-15 cm miąższości. Najbogatsza mineralizacja koncentrowała się w miejscach przecięcia szczeliny tektonicznej z łupkami amfibolitowymi i kwarcowymi.
  • Drugi obszar górnicz położony jest w odległości około 1000 m  na S od szybu nr 1 w Miedziance. Zalegały tu trzy szczeliny tektoniczne o biegu N-S.

MINERAŁY okolic Mniszkowa:

  1. Amfibole – aktynolit: tworzy długie, cienkie słupki, niekiedy promieniście ułożone o barwie bladożółto zielonej.
  2. Amfibole – hornblenda: w skałach amfibolowych.
  3. Andaluzyt: występuje obficie na granicy łupków łyszczykowych z granitem. Niekiedy tworzy regularne zrosty z biotytem.
  4. Arsenopiryt: występuje w skałach osłony metamorficznej granitu karkonoskiego. Tworzy gniazda o maksymalnych wymiarach 3x3x0,05 m razem z autunitem, smółką uranową oraz dużą ilością hematytu, chalkopirytu, kwarcu i kalcytu.
  5. Autunit: minerał powiązany z uranem. Występuje w strefie wietrzenia, na granicy pomiędzy minerałami pierwotnymi a wtórnymi, z reguły na poziomie -112 a -178 m p.p.t. Współwystępują z nim gum mit i torbernit.
  6. Chalkopiryt: jest obecny w soczewce kwarcowo-kalcytowej. Towarzyszy smółce uranowej. Obficie współwystępują z nim arsenopiryt i hematyt.
  7. Chalkozyn: brak bliższych danych na temat występowania tego minerału.
  8. Epidoty – zoizyt: występuje w łupkach kwarcytowych, gdzie jest niewyraźnie plamisty.
  9. Galena: brak bliższych danych odnośnie jej występowania.
  10. Granaty: są obecne w łupkach łyszczykowych w strefie kontaktu z granitem karkonoskim. Wraz z nimi współwystępują andaluzyt i kordieryt.
  11. Gummit: minerał uranu. Występuje w szczelinach tektonicznych, w skałach metamorficznych wraz z torbernitem, autunitem i smółką uranową.
  12. Hematyt: jest również obecny w szczelinie tektonicznej, gdzie występuje wspólnie z autunitem, torbernitem, smółką uranową, arsenopirytem, chalkopirytem, kwarcem i kalcytem.
  13. Ilmenit: występuje w skałach zbudowanych z amfibolitów o teksturze kierunkowej, gdzie tworzy makroskopowo widoczne pasma. Wspólnie z nim obecne są tytanit i rutyl (sporadycznie).
  14. Ilvait: jest obecny na górze Wołek, gdzie tworzy w hornfelsach kilkucentymetrową wkładkę z niewielką ilością magnetytu.
  15. Kwarc: jest pospolity w żyłach kruszcowych.
  16. Kalcyt: w miejscach okruszcowania tworzy żyły i soczewki kwarcowo kalcytowe.
  17. Kasyteryt: jest obecny w aluwiach cieku wodnego występującego na wschód od Mniszkowa. Tworzy nieforemne i nieobtoczone ziarna o średnicy 0,2-0,4 mm o barwie od miodowej do brunatnej.
  18. Piroksen – salit: tworzy słupki do 0,05 mm długości; ale bez bliższych danych odnośnie występowania.
  19. Piryt: jest obecny na kontakcie łupków diorytowych i amfibolitów z granitem karkonoskim. Dawniej był przedmiotem eksploatacji.
  20. Rutyl: występuje w formie akcesorycznej w skałach kontaktowych.
  21. Torbernit: jest obecny w szczelinach tektonicznych przecinających  łupki amfibolowe i kwarcytowe, w pobliżu kontaktu z granitem karkonoskim. W szczelinach tych występuje okruszcowanie minerałami uranowymi: torbernitem, smółką uranową, autunitem oraz, w niewielkich ilościach, obecne są również: arsenopiryt, hematyt, chalkopiryt, jak również soczewki kalcytu i kwarcu.
  22. Uraninit: występuje w kilku miejscach, około 500 m od kontaktu skał przeobrażonych i granitu karkonoskiego. Do najważniejszych miejsc występowania tego minerału należy obszar położony około 800 m od szybu nr 19 w Miedziance. Występują tu 4 żyły uranowe o miąższości do 10-15 cm rozciągające się na długości do 45 m. Razem z uranitem obecne są również: smółka i czerń uranowa oraz w niewielkich ilościach autunit i torbernit. Drugi rejon występowania uraninitu położony jest około 1 km na południe od szybu nr 1 w Miedziance, gdzie stwierdza się występowanie 3 żył. Występująca mineralizacja jest zbliżona do w/w a dodatkowo obecne są również: arsenopiryt, hematyt, chalkopiryt, kalcyt i kwarc.

UWAGA: blenda uranowa (smolista) i smółka uranowa to naciekowe odmiany uraninitu.

  1. Wezuwian: został stwierdzony w skale na południowym krańcu wsi; ale bez bliższych danych.

23 minerały występujące w okolicy Mniszkowa reprezentują następujące gromady (w nawiasie liczba minerałów):

III. Gromada: Siarczki i pokrewne kruszce (5).

V. Gromada: Tlenki i wodorotlenki (4).

VI.3. Gromada: Węglany (1).

VI.14. Gromada: Minerały uranylu (3).

VI.15. Gromada: Krzemiany i glinokrzemiany (10).

WIEŚCISZOWICE

Okolice Wieściszowic mają złożoną budowę geologiczną. Leżą bowiem w strefie okrywy granitu masywu Karkonoszy. W Rudawach Janowickich wyróżnia się trzy zespoły skalne różniące się wiekiem i genezą:

  • Proterozoiczne i      staropaleozoiczne skały przeobrażone (metamorficzne),
  • dolnokarbońskie      skały osadowe,
  • górnokarbońskie      granitoidy Karkonoszy.

Pomiędzy Pisarzowicami a Wieściszowicami występuje seria łupków chlorytowo-serycytowych okruszcowanych pirytem. Długość tej serii wynosi około 4 km, a ogólna miąższość powyżej 100 m. Dominującą skałą jest tutaj biały lub jasnoszary pirytonośny łupek serycytowo-chlorytowy zbudowany z kwarcu, albitu, serycytu i jasnozielonego chlorytu. Zawartość pirytu w tych skałach wynosi do kilkunastu procent. Drugą odmianę łupków stanowi łupek chlorytowy, który ma barwę ciemnozieloną i zawiera znacznie mniej pirytu, kwarcu i skaleni. W sąsiedztwie w/w obszaru (rejon Kolorowych Jeziorek) umiejscowiony jest nieczynny kamieniołom amfibolitów smużystych.

MINERAŁY okolic WIEŚCISZOWIC:

  1. Amfibole – hornblenda – pirytonośne łupki serycytowo-chlorytowe,
  2. Amfibole – aktynolit – pirytonośne łupki chlorytowe,
  3. Ankeryt – łupki talkowe,
  4. Arsenopiryt –  bez bliższych danych,
  5. Bornit – łupki serycytowo-chlorytowe,
  6. Boulangeryt – w żyłach kwarcowych, w północnej odkrywce łupków pirytonośnych,
  7. Bournonit – j.w.,
  8. Chalkopiryt – j.w. oraz w łupkach serycytowo-chlorytowych,
  9. Chalkozyn – łupki pirytonośne,
  10. Dolomit – j.w. oraz w żyłkach kwarcowych przecinających prostopadle łupki pirytonośne,
  11. Epidot – pistacyt –  chlorytowe łupki pirytonośne,
  12. Epidot  – zoisyt – amfibolity, np. na wzgórzu kościelnym,
  13. Fluoryt – w prostopadłych żyłkach lub soczewkach w łupkach pirytonośnych równolegle z kwarcem i kalcytem,
  14.  Galena – w żyłkach kwarcowych, w łupkach pirytonośnych,
  15. Halotrychit – pirytonośne łupki serycytowo-chlorytowe,
  16. Ilmenit  – łupki pirytonośne,
  17. Jamesonit – w żyłkach kwarcowych obecnych w łupkach pirytonośnych,
  18. Kalcyt – w żyłkach wspólnie głównie z kwarcem występujących w łupkach pirytonośnych,
  19. Kwarc – w żyłach o miąższości nawet do kilku metrów wśród łupków pirytonośnych,
  20. Limonit – w łupkach pirytonośnych,
  21. Miedź rodzima – występuje w śladowych ilościach w szczelinach łupków pirytonośnych,
  22. Łyszczyki – biotyt – w łupkach pirytonośnych,
  23. Pirotyn – w niewielkich ilościach w żyłkach kwarcowych przecinających łupki pirytonośne,
  24. Piryt – w pirytonośnych łupkach chlorytowych i chlorytowo-serycytowych prawie zawsze w zrostach z kwarcem,
  25. Prenit – znany z amfibolitów smużystych i erlanów,
  26. Pseudocopiapit – tworzy naskorupienia kilkumilimetrowej miąższości na powierzchni łupków pirytonośnych. Jest to jedyne stanowisko występowania tego minerału na Dolnym Śląsku,
  27. Sfaleryt – w żyłkach kwarcowych przecinających łupki pirytonośne. Sporadycznie występuje również blenda cynkowa,
  28. Skalenie  – albit  – bez bliższych danych,
  29. Syderyt – j.w.,
  30. Talk – w łupkach pirytonośnych,
  31. Tennantyt – w żyłkach kwarcowych w łupkach pirytonośnych,
  32. Tytanit – w łupkach pirytonośnych,
  33. Wezuwian – j.w.

 

34 minerały, znane z literatury, okolic Wieściszowic (nie tylko z rejonu Kolorowych Jeziorek, ale również ze skał występujących poza tym obszarem) reprezentuje następujące gromady:

Gromada I: pierwiastki rodzime, stopy i związki międzymetaliczne (1),

Gromada III: siarczki i pokrewne kruszce (13),

Gromada IV: halogenki (1),

Gromada V: tlenki i wodorotlenki (2),

Gromada VI-3: węglany (4),

Gromada VI-15: krzemiany i glinokrzemiany (11).

RĘDZINY

W Rędzinach z punktu geologicznego istotny jest kamieniołom marmurów. Złoże marmurów dolomitycznych obramowane jest amfibolitami smużystymi. W kamieniołomie wyróżniamy 5 poziomów eksploatacyjnych. Głównym składnikiem budującym marmury jest dolomit, oprócz którego występują kalcyt i syderyt oraz podrzędnie oliwiny, pirokseny, granaty, muskowit i biotyt. Pod względem barwy wyróżniamy marmury białe, zielonkawe, żółte, kremowe, różowe i inne. Na powierzchniach spękań występują dendryty (utworzone przez związki manganu) oraz nacieki limonitu. W północnej części wyrobiska w dolomitach występują duże skupienia zielonego i żółtego serpentynu. Z kolei w części zachodniej i północnej kamieniołomu obecne są strefy mineralizacji hematytu (o barwie wiśniowo czerwonej) oraz chalkopirytu. W szczelinach dolomitów, w pobliżu kontaktu ze skałami osłony stwierdza się występowanie włóknistego sepiolitu przypominającego azbest. Większość występujących w kamieniołomie minerałów (na podkreślenie zasługuje fakt, iż większość z nich nie jest typowa dla skał dolomitycznych) powstała jako wynik oddziaływania pobliskiej intruzji granitu karkonoskiego.

MINERAŁY okolic RĘDZIN:

  1. Amfibole – hornblenda  można ją znaleźć na wschodnich zboczach góry Dzicza Góra. Występują tam ziarna i słupki o wielkości do 1 mm. Skupia się w warstwach jednomineralnych i przechodzi w biotyt.
  2. Amfibole – aktynolit – w skałach amfibolitowych. Tworzy długie, cienkie słupki o barwie bladożółtozielonej, które niekiedy są promieniście ułożone.
  3. Apatyt – stwierdzony w skałach wschodnich zboczy góry Dzicza Góra.
  4. Autunit – występuje w strefach wietrzenia razem z gum mitem, torbernitem i innymi minerałami wtórnymi.
  5. Chalkozyn – w kamieniołomie dolomitów występuje żyła o miąższości 0,5-1 m i długości 15 m. Współwystępuje z nim malachit, azuryt, kupryt i tlenki Fe.
  6. Dolomit – główny składnik marmurów dolomitycznych.
  7. Epidot  zoisyt – obecny podrzędnie w łupkach kwarcytowych.
  8. Granaty – grossular – w marmurach dolomitycznych.
  9. Granaty – andradyt – skałki wschodniego zbocza góry Dzicza Góra.
  10. Hematyt – w dolomitach i marmurach dolomitycznych.
  11. Kalcyt – marmury dolomityczne oraz skałki wschodniego zbocza góry Dzicza Góra.
  12. Kupryt – zobacz chalkozyn.
  13. Malachit – j.w.
  14. Muskowit – marmury dolomityczne.
  15. Nakryt – zachodnie zbocza góry Dzicza Góra oraz w rudzie arsenowej dawnej kopalni Arnold.
  16. Oliwiny – forsteryt – marmury dolomityczne.
  17. Pirokseny – diopsyd – j.w. oraz na górze Dzicza Góra.
  18. Piryt – j.w.
  19. Prehnit – wschodnie zbocze góry Dzicza Góra w formie bardzo cienkich żyłek widocznych dopiero pod mikroskopem.
  20. Sepiolit – w kamieniołomie dolomitów. Tworzy zbite, włókniste skupienia o białych włóknach i do 10 cm długości.
  21. Serpentyny – serpentyn – w marmurach dolomitycznych razem z chryzotylem i antygorytem.
  22. Serpentyny – antygoryt – j.w.
  23. Serpentyny – chryzotyl – j.w. oraz na południowym zboczu Dzicza Góra.
  24. Serpentyny  azbest – tworzy cienkie żyłki w wapieniach.
  25. Skalenie – bytownit – wschodnie zbocze góry Dzicza Góra.
  26. Skapolity – j.w.
  27. Talk – obecny w marmurach dolomitycznych.

27 znanych minerałów okolic Rędzin reprezentuje następujące gromady:

Gromada III: siarczki i pokrewne kruszce (2),

Gromada V: tlenki i wodorotlenki (2),

Gromada VI-3: węglany (3),

Gromada VI-11: fosforany (1),

Gromada VI-14: minerały uranylu (1),

Gromada VI-15: krzemiany i glinokrzemiany (18).

LITERATURA:

J. Janeczek, K. Kozłowski, J. Żaba. Zbieramy minerały i skały. Wyd. Geologiczne, Warszawa 1991.

J. Lis, H. Sylwestrzak. Minerały Dolnego Śląska. Wyd. Geologiczne, Warszawa 1986.

 

Zaszufladkowano do kategorii Geologia, minerały, Zasoby mineralne | 1 komentarz

Minerały Miedzianka Ciechanowice

UNIKATOWE MINERAŁY WYSTĘPUJĄCE NA HAŁDACH DAWNEGO GÓRNICTWA POLIMETALICZNEGO OBSZARU MIEDZIANKA-CIECHANOWICE

Stanisław Piotrowski

            Polimetaliczne złoże Miedzianka-Ciechanowice znajduje się w północnej części metamorfiku Rudaw Janowickich, który stanowi wschodnie, metamorficzne obrzeże granitu Karkonoszy. W obrębie złoża występuje szereg okruszcowanych żył i soczewek hydrotermalnych minerałami miąższości nawet do 3m. Głównymi minerałami kruszcowymi były: chalkozyn, bornit, kowelin, tetraedryt, bournonit, arsenopiryt, sfaleryt, galena, piryt, pirotyn i magnetyt. Mineralizacja polimetaliczna występuje głównie w żyłach kwarcowych, rzadziej w żyłach kalcytowych. Średni skład eksploatowanej do 1925 roku rudy miedzi przedstawiał się następująco: Cu – 18,2%, Fe – 22,7%, Zn – 2,4%, Pb – 1,3%, Ag – 1,9%, As – 1,3%, Bi – 0,04% i Sn – 0,09%. Uruchomienie eksploatacji tych złóż datowane jest na początek XIV wieku i trwało ono z różnym nasileniem i z przerwami do 1925 r. Po drugiej wojnie światowej Rosjanie eksploatowali tu do 1954 r. uran. Następnie kopalnię przejęła strona polska, ale ze względu na brak opłacalności eksploatacji złoża kopalnię definitywnie zamknięto.  Zwyczajowo obszar ten dzielony jest na trzy części: pole zachodnie (Miedzianka), pole środkowe (obszar między Miedzianką a Ciechanowicami) oraz pole wschodnie (Ciechanowice). Na każdym z pól występowało, odpowiednio, 11, 4 i 9 ciał kruszconośnych. Wstępna inwentaryzacja hałd tego obszaru przeprowadzona przez autora w br. pozwoliła na stwierdzenie występowania 24 hałd, mniej lub bardziej dobrze zachowanych, w tym na polu zachodnim – 12, na polu środkowym 8 i na polu wschodnim 4. Najlepiej zachowane i dające największe szanse na znalezienie minerałów wydają się być hałdy położone w obrębie dawnej Miedzianki.

W wyniku procesów wietrzenia pierwotnych minerałów doszło do powstania nowych asocjacji minerałów hipergenicznych. Według ostatnich badań [1] zidentyfikowano 28 nie notowanych dotychczas w tym obszarze minerałów wtórnych, w tym 13 minerałów nie znanych do tej pory z terenu Polski. Tym ostatnim poświęcono tę pracę, podając ogólne cechy minerałów umożliwiające ich rozpoznanie i zachęcenie zbieraczy do ich poszukiwań. Wielu naukowców w swoich pracach podkreśla wyjątkowość i znaczenie tego rejonu dla nie tylko historii górnictwa rud Dolnego Śląska, ale również jako elementu europejskiego dziedzictwa kultury. Winniśmy zachować z tego obszaru wszystko to co da się jeszcze uratować i przekształcić ten rejon w swoisty „geopark” z wytyczonymi szlakami, charakterystycznymi obiektami objaśnianymi planszami, w tym zwłaszcza hałdami, na których można by poszukiwać minerałów. Być może środki finansowe i zapał osób pozwolą również na udostępnienie którejś ze sztolni i być może także innych wyrobisk związanych z wieloma istniejącymi na tym obszarze szybami. Na pewno w chwili obecnej najbardziej narażone na zniszczenie są wspomniane hałdy, z których pobierany jest materiał na cele budowlane.

Agardyt – (La). (La,Ca)Cu6(AsO4)3(OH)6 · 3H2O. Twardość: 3-4. Rysa: zielona.

Barwa: żółtawozielona do niebieskawozielonej. Połysk: szklisty. Łupliwość: brak.

Przełam: nierówny, włóknisty. Morfologia: niewielkie igiełkowe kryształy, do 3 mm, w miotełkowych lub promienistych skupieniach. Pokrój kryształów: wydłużone, długości kilku mm, zebrane w gałązki igiełek.

Tu: (odnosi się do opisu występowania minerału na wspomnianych hałdach) – niewielkie igiełkowe kryształy, do 3 mm, w miotełkowych lub promienistych skupieniach. Parageneza z chryzokolą, duftytem i mimetesytem. Niekiedy towarzyszą mu niewielkie ilości pseudomalachitu. Obecny m.in. na hałdzie kopalni „Einigkeit”.

            Bassetyt. Fe[UO2|PO4]2 · 10-12 H2O. Twardość: 2,5. Barwa: żółta, brązowa.

Przezroczystość: przezroczysty. Połysk: szklisty.

Tu: brunatne kryształy o blaszkowym pokroju. Towarzyszą im inne fosforany uranylu: torbernit i parsonsyt. Obecny m.in. na hałdzie kopalni nr 15.

Bayldonit. PbCu3[OH|AsO4]2. Twardość: 4,5. Rysa: zielona. Barwa: żółta do zielonej.

Przezroczystość: przeświecający. Połysk: szklisty. Łupliwość: nieznana. Przełam: nierówny.

Morfologia: kryształy, naskorupienia, skupienia ziarniste, proszkowe, pseudomorfory.

Uwaga: niekiedy używany jako kamień szlachetny.

Tu: kuliste agregaty w szczelinach amfibolitów. Także sferolityczne skupienia na powierzchni chryzokoli. Obecny m.in. na hałdzie kopalni „Selen Gottes”.

Beaveryt. Pb(Cu,Fe)3[(OH)6|(SO4)2]. Twardość: 3,5-4,5. Barwa: żółta.

Tu: brak informacji.

Chlorargyryt. AgCl. Twardość: 1,5-2,5. Barwa: w stanie świeżym – bezbarwny, niebieskawy, zielony, brunatny. Na świetle ciemnieje i staje się szarobrunatny lub niemal czarny. Połysk: kryształów – niemal metaliczny a skupień zbitych – woskowy lub ziemisty.

Łupliwość: brak. Przełam: nierówny. Morfologia: skupienia zbite, naciekowe, ziarniste, naskorupienia oraz masy o wyglądzie rogu. Uwaga: plastyczny, miękki, daje się kroić nożem, kowalny. Zastosowanie – ruda Ag.

Tu: drobne, dendrytowe skupienia narastające w towarzystwie skorodytu na powierzchniach wietrzejącego, srebronośnego tennatytu-tetraedrytu. Współwystępują z nim köttigit, erytryn i kanki. Obecny m.in. na hałdzie kopalni „Neu Adler”.

Cuprosklodowskit. Cu(UO2)2(SiO3OH)2 · 6H2O. Twardość: 4. Rysa: zielonkawożółta.

Barwa: żółtawozielona, zielona, ciemnozielona. Przezroczystość: przeświecający. Połysk: szklisty, jedwabisty. Łupliwość: dobra. Morfologia: kryształy słupkowe lub igiełkowe. Skupienia włókniste, promieniste i zbite, igiełkowe, proszkowe, naskorupienia. Uwaga: promieniotwórczy.

Tu: jasnozielone, naciekowe lub groniaste naskorupienia zbudowane z cienkosłupowych kryształów. Towarzyszy mu uranofan. Obecny m.in. na hałdzie kopalni „Miedzianka”, szyb nr 16.

            Klinoclaz. Cu3AsO4(OH)3. Twardość: 2,5-3 (kruchy). Rysa: niebieskozielona. Barwa: zielonoczarna, niebieskozielona. Przezroczystość: przezroczysty do przeświecającego.

Połysk: szklisty, na przełamach perłowy. Łupliwość: bardzo dobra. Przełam: nierówny.

Morfologia: kryształy słupkowe lub tabliczkowe, skupienia włókniste, kuliste, naloty, naskorupienia.

Tu: ciemnoniebieskie tabliczkowe kryształy o wielkości 2-3 mm. Skupienia rozetowe na powierzchni cornwallitu, pseudomalachitu i chryzokoli. Towarzyszy mu mottramit. Obecny m.in. na hałdzie kopalni „Segen Gottes”.

Libethemit. Cu2PO4OH. Twardość: 4 (kruchy). Rysa: jasnozielona. Barwa: ciemnozielona, zielonkawoczarna. Przezroczystość: przezroczysty do przeświecającego.

Połysk: tłusty, szklisty. Łupliwość: niewyraźna. Przełam: nierówny, muszlowy.

Morfologia: kryształy, skupienia ziarniste.

Tu: niewielkie kuliste agregaty wrośnięte w naciekowy pseudomalachit przerastający się z cornwallitem, mottramitem i philipsburgitem. Obecny m.in. na hałdzie kopalni „Segen Gottes”.

Medenbachit. Bi2(Cu,Fe+2)Fe+3(AsO4)2(O,OH)2(OH)2. Rysa: jasnożółta. Barwa: żółta, brązowożółta.

Tu: jasnożółte, ziemiste skupienia, które wraz z malachitem wypełniają niewielkie pustki pomiędzy kryształami mlecznego kwarcu. Obecny m.in. na hałdzie kopalni „Einigkeit”.

Parsonsyt. Pb2UO2(PO4)2 · 2H2O. Twardość: 2,5-3. Rysa: żółtawa. Barwa: bladożółta, bursztynowa, zielonkawobrązowa, czekoladobrązowa, bladoróżana. Łupliwość: brak. Morfologia: kryształy trójskośne, słupkowe, igiełkowe, skupienia promieniste, ziemiste, naskorupienia.

Tu: kryształy cienkotabliczkowe do igiełkowych, które tworzą kuliste lub promieniste skupienia barwy jasnobrunatnej. Towarzyszą mu torbernit i bassetyt. Obecny m.in. na hałdzie kopalni szyb nr 15.

Plumboagardyt. (Pb,La,Nd,Ce,Ca)Cu6(AsO4)3(OH)6.

Tu: drobne, do 5 mm średnicy, skupienia złożone z cienkoigiełkowych kryształów. Parageneza z chryzokolą, pseudomalachitem i trögerytem-zeunerytem. Obecny m.in. na hałdach kopalni „Einigkeit” i szybu nr 15.

Trögeryt. (H3O2)2(UO2)2(AsO4)2.

Tu: cienkotabliczkowe kryształy wrośnięte w masywną chryzokolę. Towarzyszy mu segnityt, plumboagardyt i malachit. Obecny m.in. na hałdzie kopalni „Einigkeit”.

Zeuneryt. Cu(UO2)2(AsO4)2 ·10-16H2O. Twardość: 2-2,5. Rysa: jaśniejsza niż barwa minerału. Barwa: szmaragdowozielona, jabłecznozielona, zielona. Połysk: szklisty, na powierzchniach łupliwości perłowy. Łupliwość: doskonała. Przełam: nierówny.

Morfologia: kryształy tetragonalne, tabliczkowe lub piramidalne, naskorupienia.

Uwaga: silnie promieniotwórczy. Minerał ten był już wcześniej opisywane z terenu Polski, m.in. z Kopańca i Starych Rochowic [2]. Niemniej autor, zgodnie z przywoływaną wcześniej pracą i podanym tam wykazie minerałów [1],  pozostawił go w grupie minerałów nieznanych dotychczas dotychczas terenu Polski

Tu: drobne, tabliczkowe kryształy o barwie zielonej, które narastaja na powierzchni groniastych skupień czarnobrunatnego skorodytu i czarnych tlenków magnezu. Większe kryształy (do 1,5 mm) tkwią w szczelinach przecinających chryzokolę lub wrastające w nią. Towarzyszą mu langit, devillin, brochantyt i plumboagardyt. Obecny m.in. na hałdach kopalni „Felix” i „Einigkeit”.

Opisywane minerały są bardzo rzadkie i stąd też wynikają braki w ich opisie, w tym również brak w niektórych przypadkach zdjęć. Nie umniejsza to jednak zamiaru autora, by zachęcić osoby do przyjazdu w okolice Miedzianki i Ciechanowie by szukać minerałów na zachowanych hałdach. Możliwe też, że ktoś z czytających tą pracę dysponować będzie informacjami, które pomogą uzupełnić opisy. W niektórych przypadkach cytowani autorzy [1] nie podają bliższych informacji o formach i miejscu występowania danych minerałów (np. beaveryt). W internecie dość łatwo jest znaleźć mapki rejonu Miedzianki i Ciechanowie na których naniesione są dawne szyby, sztolnie i hałdy, w tym zwłaszcza te cytowane w niniejszej pracy. Z pewnością ułatwi to chętnym dotarcie we właściwe miejsce.

 

Literatura:

[1]. Siuda R., Borzęcki R. & Gołebiowska B., 2010: Hałdy dawnego górnictwa w rejonie Miedzianki-Ciechanowic jako stanowiska dokumentacyjne unikatowej mineralizacji hipergenicznej. [w:] Zagożdżon P.P. & Madziarz M. (red.), Dzieje górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury, t. 3, Wrocław 2010.

[2]. Bolewski A., 1982: Mineralogia szczegółowa. Warszawa.

[3]. Duda R. & Rejl L., 1994: Wielka encyklopedia minerałów. Warszawa.

[4]. Hochleitner R., 1994: Minerały i kryształy. Warszawa.

[5]. www.redbor.pl/encyklopedia/listy_mineralow/

[6]. www.mindat.org/

Zaszufladkowano do kategorii Geologia, minerały, Zasoby mineralne | 43 komentarze

Kamienna Góra

Zamek w Kamiennej Górze

Zamek Kamienna Góra

Zamek

W Kamiennej Górze istniały dwa zamki. Średniowieczny zamek książąt świdnicko-jaworskich całkowicie zniszczony podczas wojen husyckich oraz renesansowy szlachecki zamek Grodztwo (niem. 1539-Kreppelhofe, 1561-Krapelhof, 1605-Kreppelhof, 1825-Kräppelhof, Kreppelhof, pol. 1945- Krzepielów, Grództwo, 1950-Grodźctwo, Grodztwo) przebudowany w pałac. Po pożarze w 1964 r. pozostały z niego tylko ruiny przy ul. Zamkowej, na łąkach nad Bobrem.

Początki powstania Grodztwa nie są jasne. Nie wiadomo dokładnie skąd wzięła się nazwa Kreppelhof. Jedni twierdzą, że pochodzi od nazwiska właściciela zamku rycerza Nikili von Kreppela, z kolei Stanisław Rospond tłumaczył pochodzenie nazwy od słowa Kreppe, Krapfen (pączek). Jedna z pań z rodu Gotsche Schoff (właścicieli zamku) miała co tydzień piec pączki i rozdawać je ubogim. Gotsche Schoff, to późniejsi Schaffgotschowie, jeden z najpotężniejszych rodów dolnośląskich, który jako jeden z nielicznych mógł poszczycić się pokrewieństwem z Piastami.

Istnieje legenda według której na miejscu późniejszego zamku Grodztwo miał powstać na początku XIV w. dwór należący do templariuszy. Według innych źródeł, prawie sto pięćdziesiąt lat po zburzeniu średniowiecznego zamku, na północ od centrum miasta, przy majątku Kreppelhof, zbudowano dwór obronny, często określany jako zamek.  Pierwsza wzmianka o właścicielach dóbr, rodzinie rycerza Kreppel, pochodzi z 1417r. Prawdopodobnie rodzina Kreppel założyła majątek i dlatego otrzymał on nazwę od jej nazwiska. Być może za rządów rodu Kreppel wzniesiono w tym miejscu wieżę mieszkalną.  Najprawdopodobniejsza i najbardziej udokumentowana wersja podaje, że założycielem dworu, przed 1508 r., był Hans Schof (nazwisko późniejszych Schaffgotschów) z Chojnika. Nazwa dworu miała wywodzić się od Jego przydomka Röppel, a nie od nieznanego rycerza Kreppela. Syn Hansa Schofa, znany jako Hans von Schaffgotsch, pisał się już z Kreppelhof. Stąd może wynikać, że dwór musiał istnieć w początkach XVI w. Tenże zbudował nowy, renesansowy zamek najprawdopodobniej w latach 1566-69, być może z wykorzystaniem jakieś starszej budowli. Taką pozostałością mogła być cylindryczna wieża stojąca obok południowo-zachodniego narożnika. Nowa budowla została zbudowana na planie czworoboku, z wewnętrznym dziedzińcem otoczonym arkadami i potężną kwadratową wieżą w południowo-zachodnim narożniku. Zamek był okazałym 3-skrzydłowym i 3-kondygnacyjnym budynkiem. Mury wieńczyły ozdobne szczyty i attyki. Całość otoczono bastionową fortyfikacją i fosą. W rękach rodu Schaffgotsch Grodztwo pozostawało do czasów wojny 30-letniej, podczas której zostało zniszczone. W tym czasie dobra rodowe oprócz Grodztwa obejmowały Daleszów Dolny i Górny, Raszów oraz niżej położone wsie w dolinie Bobru. Po wojnie majątek należał do von Schindlów, a nastepnie do hr. von Dyhrnów. W końcu XVII lub na początku XVIII w. Grodztwo przeszło we własność hr. von Promnitzów. W 1764 (lub 1765 r.) od hr. Erdmana von Promnitza, ostatniego przedstawiciela rodu, majatek przejął Jego siostrzeniec hr. Rzeszy Chrystian Friedrich zu Stolberg-Wernigerode. Jego syn hr. Anton był ministrem ds. Śląska i starostą kamiennogórskim. W 1854 r. majątek po śmierci hr. Antona przejął hr. Eberhard zu Stolberg-Wernigerode, prezydent Śląska w latach 1869-1872. Dokonał on znaczącej przebudowy rezydencji w stylu neorenesansowym według projektu drezdeńskiego architekta C. Bohna. W 1872 r. dobudowano nową kwadratową wieżę i związane z nią tarasy. Do wystroju wnętrz i na elewacjach wprowadzono wiele neorenesansowych elementów. Dobudowano część nowych szczytów i attyk. Przy wejściu do zamku umieszczono unikalny średniowieczny kamienny stół sędziowski. W skład zespołu zamkowego wchodziło wówczas również 8 budynków gospodarczych. Była tu znana hodowla rasowego bydła i gorzelnia. W latach 1872-1876 na terenie majątku, u podnóża Gór Lisich (Góra Widok) działała kopalnia węgla kamiennego „Aurelia”. Do 1910 r. właścicielem majatku był hr. Molo zu Stolberg-Wernigerode, prezydent Reichstagu. Ze względu na pełnione funkcje przedstawiciele rodu Stolberg-Wernigerode rzadko bywali w zamku, mieszkając głównie we Wrocławiu i Berlinie. Po 1910 r. zamek przechodził zmienne losy, aż w 1928 r. stał się własnością miasta Kamienna Góra. Drugą wojnę światową dwór przetrwał w dobrym stanie. Po II wojnie światowej był początkowo użytkowany przez Armię Czerwoną i jako budynek przetrwał bez uszczerbku. Nie wiemy natomiast nic jak Rosjanie potraktowali wyposażenie zamku. Patrząc na sytuację innych zamków i pałaców możemy się tylko domyślać, że cenniejsze zabytki mogły zostać wywiezione w głąb Związku Radzieckiego. Później zamek stał opuszczony i w jakiejś mierze, podobnie jak inne cenne budowle, ulegał szabrowaniu. W latach 50-tych XX w. zamek użytkowało PGR.  Jednak niewłaściwie zagospodarowany po 1945r. powoli zmieniał się powoli w ruinę. Zniszczenie obiektu przyspieszył pożar w 1964 roku. Obecnie zaniedbane ruiny w dalszym ciągu pozostają własnością miasta Kamienna Góra. Ruiny pałacu nie są zabezpieczone przed wejściem, teren wokół nie jest ogrodzony. Wokół dawnej rezydencji rozciągają się pozostałości zaniedbanego parku krajobrazowego. To co obecnie możemy uczynić to w miarę poprawnie zabezpieczyć ruiny zamku, pozostałe ślady umocnienia bastionowego i uporządkować pozostałości parku przypałacowego i alei.

W zamku przebywali znakomici goście. W 1813 r. w zamku gościli car Rosji Aleksander I i król Prus Fryderyk Wilhelm III. Miało to związek z defiladą w pobliskiej Antonówce zwycięstwa wojsk rosyjsko-pruskich po bitwie narodów pod Lipskiem. Z kolei w 1827 r. w posiadłości gościł ks. Fryderyk Wilhelm, późniejszy król i cesarz pruski. Na Jego cześć aleję lipową od strony Kamiennej Góry nazwano „Książęcą”. W 1904 r. w zamku przebywał cesarz Niemiec Wilhelm II wraz z małżonką. Było to związane ze ślubem hr. Armgardy Stolberg-Wernigerode z hr. Oskarem Platten zu Hallermund. Oprócz cesarza zaproszono blisko stu hrabiów, baronów i wyższych oficerów wojskowych. Cesarz podarował parze młodej diadem wysadzany ciemnoniebieskimi kamieniami i brylantami oraz wazę z królewskiej fabryki porcelany, a Jego świta srebrny talerz z dedykacją.

Stanisław Piotrowski

 

Zaszufladkowano do kategorii Geologia, Zabytki | 30 komentarzy