Minerały Miedzianka Ciechanowice

UNIKATOWE MINERAŁY WYSTĘPUJĄCE NA HAŁDACH DAWNEGO GÓRNICTWA POLIMETALICZNEGO OBSZARU MIEDZIANKA-CIECHANOWICE

Stanisław Piotrowski

            Polimetaliczne złoże Miedzianka-Ciechanowice znajduje się w północnej części metamorfiku Rudaw Janowickich, który stanowi wschodnie, metamorficzne obrzeże granitu Karkonoszy. W obrębie złoża występuje szereg okruszcowanych żył i soczewek hydrotermalnych minerałami miąższości nawet do 3m. Głównymi minerałami kruszcowymi były: chalkozyn, bornit, kowelin, tetraedryt, bournonit, arsenopiryt, sfaleryt, galena, piryt, pirotyn i magnetyt. Mineralizacja polimetaliczna występuje głównie w żyłach kwarcowych, rzadziej w żyłach kalcytowych. Średni skład eksploatowanej do 1925 roku rudy miedzi przedstawiał się następująco: Cu – 18,2%, Fe – 22,7%, Zn – 2,4%, Pb – 1,3%, Ag – 1,9%, As – 1,3%, Bi – 0,04% i Sn – 0,09%. Uruchomienie eksploatacji tych złóż datowane jest na początek XIV wieku i trwało ono z różnym nasileniem i z przerwami do 1925 r. Po drugiej wojnie światowej Rosjanie eksploatowali tu do 1954 r. uran. Następnie kopalnię przejęła strona polska, ale ze względu na brak opłacalności eksploatacji złoża kopalnię definitywnie zamknięto.  Zwyczajowo obszar ten dzielony jest na trzy części: pole zachodnie (Miedzianka), pole środkowe (obszar między Miedzianką a Ciechanowicami) oraz pole wschodnie (Ciechanowice). Na każdym z pól występowało, odpowiednio, 11, 4 i 9 ciał kruszconośnych. Wstępna inwentaryzacja hałd tego obszaru przeprowadzona przez autora w br. pozwoliła na stwierdzenie występowania 24 hałd, mniej lub bardziej dobrze zachowanych, w tym na polu zachodnim – 12, na polu środkowym 8 i na polu wschodnim 4. Najlepiej zachowane i dające największe szanse na znalezienie minerałów wydają się być hałdy położone w obrębie dawnej Miedzianki.

W wyniku procesów wietrzenia pierwotnych minerałów doszło do powstania nowych asocjacji minerałów hipergenicznych. Według ostatnich badań [1] zidentyfikowano 28 nie notowanych dotychczas w tym obszarze minerałów wtórnych, w tym 13 minerałów nie znanych do tej pory z terenu Polski. Tym ostatnim poświęcono tę pracę, podając ogólne cechy minerałów umożliwiające ich rozpoznanie i zachęcenie zbieraczy do ich poszukiwań. Wielu naukowców w swoich pracach podkreśla wyjątkowość i znaczenie tego rejonu dla nie tylko historii górnictwa rud Dolnego Śląska, ale również jako elementu europejskiego dziedzictwa kultury. Winniśmy zachować z tego obszaru wszystko to co da się jeszcze uratować i przekształcić ten rejon w swoisty „geopark” z wytyczonymi szlakami, charakterystycznymi obiektami objaśnianymi planszami, w tym zwłaszcza hałdami, na których można by poszukiwać minerałów. Być może środki finansowe i zapał osób pozwolą również na udostępnienie którejś ze sztolni i być może także innych wyrobisk związanych z wieloma istniejącymi na tym obszarze szybami. Na pewno w chwili obecnej najbardziej narażone na zniszczenie są wspomniane hałdy, z których pobierany jest materiał na cele budowlane.

Agardyt – (La). (La,Ca)Cu6(AsO4)3(OH)6 · 3H2O. Twardość: 3-4. Rysa: zielona.

Barwa: żółtawozielona do niebieskawozielonej. Połysk: szklisty. Łupliwość: brak.

Przełam: nierówny, włóknisty. Morfologia: niewielkie igiełkowe kryształy, do 3 mm, w miotełkowych lub promienistych skupieniach. Pokrój kryształów: wydłużone, długości kilku mm, zebrane w gałązki igiełek.

Tu: (odnosi się do opisu występowania minerału na wspomnianych hałdach) – niewielkie igiełkowe kryształy, do 3 mm, w miotełkowych lub promienistych skupieniach. Parageneza z chryzokolą, duftytem i mimetesytem. Niekiedy towarzyszą mu niewielkie ilości pseudomalachitu. Obecny m.in. na hałdzie kopalni „Einigkeit”.

            Bassetyt. Fe[UO2|PO4]2 · 10-12 H2O. Twardość: 2,5. Barwa: żółta, brązowa.

Przezroczystość: przezroczysty. Połysk: szklisty.

Tu: brunatne kryształy o blaszkowym pokroju. Towarzyszą im inne fosforany uranylu: torbernit i parsonsyt. Obecny m.in. na hałdzie kopalni nr 15.

Bayldonit. PbCu3[OH|AsO4]2. Twardość: 4,5. Rysa: zielona. Barwa: żółta do zielonej.

Przezroczystość: przeświecający. Połysk: szklisty. Łupliwość: nieznana. Przełam: nierówny.

Morfologia: kryształy, naskorupienia, skupienia ziarniste, proszkowe, pseudomorfory.

Uwaga: niekiedy używany jako kamień szlachetny.

Tu: kuliste agregaty w szczelinach amfibolitów. Także sferolityczne skupienia na powierzchni chryzokoli. Obecny m.in. na hałdzie kopalni „Selen Gottes”.

Beaveryt. Pb(Cu,Fe)3[(OH)6|(SO4)2]. Twardość: 3,5-4,5. Barwa: żółta.

Tu: brak informacji.

Chlorargyryt. AgCl. Twardość: 1,5-2,5. Barwa: w stanie świeżym – bezbarwny, niebieskawy, zielony, brunatny. Na świetle ciemnieje i staje się szarobrunatny lub niemal czarny. Połysk: kryształów – niemal metaliczny a skupień zbitych – woskowy lub ziemisty.

Łupliwość: brak. Przełam: nierówny. Morfologia: skupienia zbite, naciekowe, ziarniste, naskorupienia oraz masy o wyglądzie rogu. Uwaga: plastyczny, miękki, daje się kroić nożem, kowalny. Zastosowanie – ruda Ag.

Tu: drobne, dendrytowe skupienia narastające w towarzystwie skorodytu na powierzchniach wietrzejącego, srebronośnego tennatytu-tetraedrytu. Współwystępują z nim köttigit, erytryn i kanki. Obecny m.in. na hałdzie kopalni „Neu Adler”.

Cuprosklodowskit. Cu(UO2)2(SiO3OH)2 · 6H2O. Twardość: 4. Rysa: zielonkawożółta.

Barwa: żółtawozielona, zielona, ciemnozielona. Przezroczystość: przeświecający. Połysk: szklisty, jedwabisty. Łupliwość: dobra. Morfologia: kryształy słupkowe lub igiełkowe. Skupienia włókniste, promieniste i zbite, igiełkowe, proszkowe, naskorupienia. Uwaga: promieniotwórczy.

Tu: jasnozielone, naciekowe lub groniaste naskorupienia zbudowane z cienkosłupowych kryształów. Towarzyszy mu uranofan. Obecny m.in. na hałdzie kopalni „Miedzianka”, szyb nr 16.

            Klinoclaz. Cu3AsO4(OH)3. Twardość: 2,5-3 (kruchy). Rysa: niebieskozielona. Barwa: zielonoczarna, niebieskozielona. Przezroczystość: przezroczysty do przeświecającego.

Połysk: szklisty, na przełamach perłowy. Łupliwość: bardzo dobra. Przełam: nierówny.

Morfologia: kryształy słupkowe lub tabliczkowe, skupienia włókniste, kuliste, naloty, naskorupienia.

Tu: ciemnoniebieskie tabliczkowe kryształy o wielkości 2-3 mm. Skupienia rozetowe na powierzchni cornwallitu, pseudomalachitu i chryzokoli. Towarzyszy mu mottramit. Obecny m.in. na hałdzie kopalni „Segen Gottes”.

Libethemit. Cu2PO4OH. Twardość: 4 (kruchy). Rysa: jasnozielona. Barwa: ciemnozielona, zielonkawoczarna. Przezroczystość: przezroczysty do przeświecającego.

Połysk: tłusty, szklisty. Łupliwość: niewyraźna. Przełam: nierówny, muszlowy.

Morfologia: kryształy, skupienia ziarniste.

Tu: niewielkie kuliste agregaty wrośnięte w naciekowy pseudomalachit przerastający się z cornwallitem, mottramitem i philipsburgitem. Obecny m.in. na hałdzie kopalni „Segen Gottes”.

Medenbachit. Bi2(Cu,Fe+2)Fe+3(AsO4)2(O,OH)2(OH)2. Rysa: jasnożółta. Barwa: żółta, brązowożółta.

Tu: jasnożółte, ziemiste skupienia, które wraz z malachitem wypełniają niewielkie pustki pomiędzy kryształami mlecznego kwarcu. Obecny m.in. na hałdzie kopalni „Einigkeit”.

Parsonsyt. Pb2UO2(PO4)2 · 2H2O. Twardość: 2,5-3. Rysa: żółtawa. Barwa: bladożółta, bursztynowa, zielonkawobrązowa, czekoladobrązowa, bladoróżana. Łupliwość: brak. Morfologia: kryształy trójskośne, słupkowe, igiełkowe, skupienia promieniste, ziemiste, naskorupienia.

Tu: kryształy cienkotabliczkowe do igiełkowych, które tworzą kuliste lub promieniste skupienia barwy jasnobrunatnej. Towarzyszą mu torbernit i bassetyt. Obecny m.in. na hałdzie kopalni szyb nr 15.

Plumboagardyt. (Pb,La,Nd,Ce,Ca)Cu6(AsO4)3(OH)6.

Tu: drobne, do 5 mm średnicy, skupienia złożone z cienkoigiełkowych kryształów. Parageneza z chryzokolą, pseudomalachitem i trögerytem-zeunerytem. Obecny m.in. na hałdach kopalni „Einigkeit” i szybu nr 15.

Trögeryt. (H3O2)2(UO2)2(AsO4)2.

Tu: cienkotabliczkowe kryształy wrośnięte w masywną chryzokolę. Towarzyszy mu segnityt, plumboagardyt i malachit. Obecny m.in. na hałdzie kopalni „Einigkeit”.

Zeuneryt. Cu(UO2)2(AsO4)2 ·10-16H2O. Twardość: 2-2,5. Rysa: jaśniejsza niż barwa minerału. Barwa: szmaragdowozielona, jabłecznozielona, zielona. Połysk: szklisty, na powierzchniach łupliwości perłowy. Łupliwość: doskonała. Przełam: nierówny.

Morfologia: kryształy tetragonalne, tabliczkowe lub piramidalne, naskorupienia.

Uwaga: silnie promieniotwórczy. Minerał ten był już wcześniej opisywane z terenu Polski, m.in. z Kopańca i Starych Rochowic [2]. Niemniej autor, zgodnie z przywoływaną wcześniej pracą i podanym tam wykazie minerałów [1],  pozostawił go w grupie minerałów nieznanych dotychczas dotychczas terenu Polski

Tu: drobne, tabliczkowe kryształy o barwie zielonej, które narastaja na powierzchni groniastych skupień czarnobrunatnego skorodytu i czarnych tlenków magnezu. Większe kryształy (do 1,5 mm) tkwią w szczelinach przecinających chryzokolę lub wrastające w nią. Towarzyszą mu langit, devillin, brochantyt i plumboagardyt. Obecny m.in. na hałdach kopalni „Felix” i „Einigkeit”.

Opisywane minerały są bardzo rzadkie i stąd też wynikają braki w ich opisie, w tym również brak w niektórych przypadkach zdjęć. Nie umniejsza to jednak zamiaru autora, by zachęcić osoby do przyjazdu w okolice Miedzianki i Ciechanowie by szukać minerałów na zachowanych hałdach. Możliwe też, że ktoś z czytających tą pracę dysponować będzie informacjami, które pomogą uzupełnić opisy. W niektórych przypadkach cytowani autorzy [1] nie podają bliższych informacji o formach i miejscu występowania danych minerałów (np. beaveryt). W internecie dość łatwo jest znaleźć mapki rejonu Miedzianki i Ciechanowie na których naniesione są dawne szyby, sztolnie i hałdy, w tym zwłaszcza te cytowane w niniejszej pracy. Z pewnością ułatwi to chętnym dotarcie we właściwe miejsce.

 

Literatura:

[1]. Siuda R., Borzęcki R. & Gołebiowska B., 2010: Hałdy dawnego górnictwa w rejonie Miedzianki-Ciechanowic jako stanowiska dokumentacyjne unikatowej mineralizacji hipergenicznej. [w:] Zagożdżon P.P. & Madziarz M. (red.), Dzieje górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury, t. 3, Wrocław 2010.

[2]. Bolewski A., 1982: Mineralogia szczegółowa. Warszawa.

[3]. Duda R. & Rejl L., 1994: Wielka encyklopedia minerałów. Warszawa.

[4]. Hochleitner R., 1994: Minerały i kryształy. Warszawa.

[5]. www.redbor.pl/encyklopedia/listy_mineralow/

[6]. www.mindat.org/

Ten wpis został opublikowany w kategorii Geologia, minerały, Zasoby mineralne. Dodaj zakładkę do bezpośredniego odnośnika.

Dodaj komentarz