Wycieczki Geologiczne

WOJCIESZÓW – GÓRA POŁOM
Wojcieszów jest od dawna ośrodkiem przemysłu wapienniczego. O zamożności tej miejscowości mogą świadczyć choćby pałace, których jest aż pięć!!! I nie znam drugiej takiej miejscowości, w której byłoby aż tyle obiektów pałacowych. A na dodatek jest tu także pięknie zachowana szubienica kamienna położona nad nieczynnym obecnie kamieniołomem „Gruszka”.
Góra Połom zbudowana jest z wapieni wojcieszowskich – dolny kambr. Typowe te skały mają barwę jasnoszarą w odcieniach od kremowego, poprzez różowy. Lokalnie w ich obrębie występują wkładki skał ilasto-mułkowych.
Na Górze Połom można zebrać duże bryły grubokrystalicznego kalcytu (CaCO3) zbudowane z warstewek o różnej barwie; od przezroczystych poprzez białe aż do brązowych. Tu cechą charakterystyczną są idealnie płaskie powierzchnie łupliwości kalcytu o jedwabistym połysku. Z kolei powierzchnie spękań w wapieniach wojcieszowskich pokryte są ładnie wykształconymi szczotkami kalcytu, a wielkość pojedynczch kryształów dochodzi do 5 cm. Zazwyczaj mają one postać trójkątnych ostrosłupów. Ich barwa jest z reguły biała, fioletowa, żółtobrunatna. Rzadko kryształy są przezroczyste.
Nie tylko na Górze Połom, ale w całym rejonie Wojcieszowa, na dużą skalę rozwinięte są zjawiska krasowe – jaskinie na Miłku, w kamieniolomie „Gruszka”. Na Górze Połom znanych jest kilkanaście jaskiń, a postęp robót eksploatacyjnych ciągle odsłania nowe. Jedną z większych jaskiń jest „Jaskinia Północna” – olbrzymia sala o długości około 60 m, szerokości około 20 m i wysokości około 5-8 m. Z reguły na ścianach jaskiń spotyka się bogatą szatę naciekową: stalaktyty, stalagmity, draperie, nacieki grzybkowe itd. W osadach nagromadzonych na dnie jaskiń znaleziono liczne kości zwierząt plejstoceńskich: niedźwiedź jaskiniowy, hiena, jeleń, żubr. Znajdują się tutaj też liczne ślady ognisk rozpalanych przez człowieka jaskiniowego z okresu paleolitu.
Będąc na Górze Połom warto wybrać się do nieczynnego kamieniołomu na Górze Miłek. Należy zejść do przystanku PKP Wojcieszów Górny, a następnie niżej do mostu na Kaczawie. Idąc około 50 m lewym brzegiem rzeki, w jej górę, skręcamy pomiędzy zabudowaniami w ścieżkę idącą w kierunku Miłka. Po około 50 m lekkim podejściem dochodzimy do leśnej ścieżki biegnącej u podstawy góry. Idą w prawo ścieżką po około 800 m dochodzimy do nieczynnego kamieniolomu „Miłek”. Przy wejściu na lewo około 15 m występuje stromo zapadająca żyła kalcytowa o blisko 50 cm miąższości. Na spągu wyrobiska poniżej żyły można zebrać bardzo ładnie wyglądające kryształy kalcytu, nawet kilkucentymetrowe, najczęściej białe z hematytową (wisniową) otoczką.
Podczas któregoś tam pobytu w Wojcieszowie trafiłem u miejscowego kolekcjonera na bardzo ładny kryształ pirytu o wielkości 1 cm w łupku zieleńcowym. Okaz oczywiście nabyłem. Z jego zapewnień wynikało, że znalazł go na kotakcie wapieni wojcieszowskich z zieleńcami na Górze Połom. Niestety mnie podobne znalezisko w terenie na trafiło się . Jeżeli to prawda to może warto dalej szuakć. Powodzenia. Polecam również odwiedziny u miejscowych kamieniarzy, gdzie można pozyskać ładne płytki z różnych odmian wapeni wojcieszowskich.
Ale Góra Połom i okoliczne nieczynne kamieniołomy wapieni wojcieszowskich to nie tylko kalcyty, ale wystepowanie także kilku innych minerałów:
– antymionit – na wzgórzu Cisowiec, górze Rudzianka oraz na N zboczu góry Połom w grubokrystalicznych żyłach kalcytu przecinających wapienie, próżnie po antymonicie do 10 cm długości i 0,25 lub 0,5 cm miąższości. Potwierdzeniem, że był to antymonit było znalezienie jasnosiarkowożółtej pylastej ochry antymonowej. Próżnie były też przyprószone pyłem błyszczu żelaza,
– azuryt – na wapieniu góry Połom i górze Osełka, wraz z malachitem, z przeobrażenia drobnych gniazd kruszcowych zawierających galenę, piryt i tetraedryt,
– dolomit – w wapieniach wojcieszowskich, jako żyłki, żółtawy lub różowy, niekiedy zdolomityzowane całe warstwy wapienia, miąższości kilku metrów. Dolomityzacji towarzyszy sylifikacja,
– galena – na górze Połom i górze Osełka, drobne gniazda galeny razem z pirytem i tetraedrytem,
– hematyt – sporadycznie,
– malachit – w wapieniach z góry Połom i góry Osełka wraz z azurytem,
– piryt – drobne gniazdka pirytu i innych siarczków,
– tetraedryt – w wapieniach drobne gniazda, wraz z galeną i pirytem, zwykle przeobrażone w malachit i azuryt.

Apatyt – w pegmatytach kordierytowych w gnejsie, niedaleko zapory na Bystrzycy; niewielkie ilości zaliczane do minerałów pierwszej generacji. Michałkowa k/Zagórza Śląskiego – w podobnych skałach, zielone słupki kilkumilimetrowej długości.

Aragonit – w gnejsach koło zapory; drobne słupki.

Baryt – w bocznej dolinie powyżej ujścia potoku Młynówka występują ślady robót górniczych, na zwałach których wystepują okruchy barytu ze śladowym okruszcowaniem kruszcami Zn i Pb. W okolicy wystepują żyły barytowo-kwarcowe przecinające gnejsy. Wystepuje w nich biały, grubokrystaliczny baryt o pokroju tabliczkowym.

Dysten – nad jeziorem koło przystani odsłonięcie granulitu ze słupkami dystenu o długości do 1,8 mm. Wokół słupków otoczka muskowitu. Również powyżej ujścia Młynówki w granulitach obecnych w gnejsach migmatycznych czerwony granat i zielonkawy dysten o średnicy do 1 cm.

Galena – na zachód od Góry Zamkowej, w barycie wraz z blendą cynkową i pirytem.

Granaty – przy drodze nad jeziorem, w pobliżu przystani wodnej odsłaniają się jasnoszare granulity, w których występują brunatne ziarna granatów do 1mm średnicy, a w porfiroblastach osiągają rozmiary 3-8 mm. Zawartość granatów dochodzi do blisko 17% objętościowych skały. Granaty zawieraj a liczne wrostki kwarcu, skalenia, biotytu, rutylu i dystenu widoczne pod mikroskopem. Znacznie rzadsze w granulitach są ziarna dystenu. Po południowej stronie jeziora występują odsłonięcia migmatytów z podrzędnym występowaniem amfibolitów, piribolitów i skał biotytowo-hornblendowych lokalnie z granatami.

Kordieryt – pomiędzy zaporą a pierwszym zakrętem, na lewym brzegu jeziora wystepuje pegmatyt skaleniowo-kwarcowo-biotytowy z kordierytem o wielkości do 7 cm. Minerał ten jest barwy szaroniebieskiej z fioletowym odcieniem o szklistym połysku. Ziarna często są spękane a w szczelinach występują agregaty pinitu – mieszanina muskowitu, chlorytu i serpentynu.

Magnetyt – akcesoryczny w granulitach. Również w pegmatytach z zachodniego zbocza doliny koło zapory, akcesoryczny razem z pirotynem.

Piryt –  na zachód od Góry Zamkowej, w barycie.

Sillimanit – w rejonie Zagórza Śląskiego w gnejsach migmatytowych, np. na zachodnim zboczu Góry Babi Kamień.

Mikroklin – w pegmatycie w gnejsach, często w zrostach z kwarcem, niekiedy z przerostami białego albitu, np. okolice Lubachowa i Michałkowa.

Oligoklaz – w okolicach Zagórza Śląskiego, w granulitach ksenoblasty do 0,4 mm średnicy.

 Turmaliny – po lewej stronie jeziora w pegmatytach czarne promieniste skupienia. Również w pegmatytach kordierytowych.  Blisko zachodniego brzegu zapory, na zboczach wzgórza Kurzętnik (442 m n.p.m.) znajduje się grupa wysokich skałek (30-40 m)  gnejsowych i migmatytowych. Wśród migmatytów obecne są kilkumetrowe wkładki ciemnozielonych amfibolitów przewarstwionych gruboziarnistymi wapieniami krystalicznymi. Około 30 m na południe od zapory odsłaniają się czarne serpentynity przecięte soczewką pegmatytu kordierytowego o miąższości do 0,5 m. Pegmatyt został niemal całkowicie wyeksploatowany, a jego głównymi składnikami były:

– szary kwarc,

– kremowe skalenie,

– biotyt,

– kordieryt: słupki i ziarna o barwie niebieskoszarej i o długości do 8 cm.

Kordieryt i biotyt grupowały się głównie w brzeżnej partii pegmatytu. Wewnętrzną część pegmatytu budowały kilkucentymetrowe słupki turmalinu (szerl) i słupki zielonego apatytu.

Dalej na południe od zapory, przy scieżce nad jeziorem, odsłaniają się  inne żyły pegmatytowe z czarnymi kryształami turmalinu o długości do 10 cm.

Migmatyty bryłowe – około 300 m od zapory, na południe, odsłaniają się migmatyty bryłowe. Na jasnym tle leukosomu migmatytowego widoczne są kilknastocentymetrowe „bochenki” migmatytów warstwkowych.

Dworek to jedna z najmniejszych wsi na Pogórzu Kaczawskim leżąca na południe od drogi Pielgrzymka-Lwówek Śląski. Do połowy XVIII w. należała do księstwa jaworskiego. Wieś należy, mimo małej powierzchni, do bardzo starych osad. Jej początki wiązane są z wydobyciem złota w okolicach Lwówka Śląskiego sięgającego roku 1180. Istniejąca już wieś pojawia się pierwszy raz w 1217 r. w dokumencie ks. Henryka Brodatego, który nadał Lwówki Śląskiemu prawa do terenów górniczych o powierzchni 50 łanów. Wydobycie złota na tym terenie prowadzono do XIV-XV w., a powodem zaniechania prac było wyczerpanie złóż. Niektóre zapisy informują, że koniec eksploatacji kruszcu mógł zakończyć się wcześniej. Przypuszcza się ponadto, że wieś początkowo należała do klasztoru w Nowogrodźcu, ale z istniejących dokumentów wynika, że raczej od początku stanowiła własność Lwówka Śląskiego, który posiadał tu folwark.

Najcenniejszym zabytkiem wsi jest zespół dworski z 1869 r., w skład którego wchodzi budynek mieszkalny i zabudowania gospodarcze. Być może został on zbudowany z wykorzystaniem starszego założenia. Wewnątrz istnieje renesansowy kominek. Budynki wsi pochodzą w większości z XIX w.

Wieś jest ponadto sławna z powodu pasieki uli figuralnych, którą utworzył pszczelarz Gottfried Ueberschär, żyjący na przełomie XVIII/XIX w. Wyrzeźbił on kolekcję uli z pni lipowych (ponad 20 szt.), a zwaną 12 Apostołami. Jego dom pełnił rolę muzeum, w którym oprócz uli przechowywano dzieje wsi i dzieje wydobycia złota. Obecnie kolekcja jest eksponowana w Muzeum etnograficznym we Wrocławiu.

W swej historii znana była pod różnymi nazwami:

1217 – Hovelin,

1287 – Hofelin,

1300 – Heylindorf,

1326 – Hövlins,

1334 – Honelin Allod,

1339 – Hovelins,

1667 – Höfel,

1765 – Hoefel,

1785 – Höfel.

Od 1945 r. nazywała się początkowo Chojnice, a następnie Dwornik.

Liczba jej mieszkańców ulegała nieznacznym zmianom. W roku 1786 mieszkało tu 152 osoby, a w roku 1988 zaledwie 100. Największą liczbę mieszkańców zanotowano w 1885 r. – 221.

Treny wokół miejscowości zbudowane są głównie z triasowych pstrych piaskowców i zlepieńców. W kierunku północnym i północno-wschodnim od krańców wsi, do wspomnianej wyżej drogi, rozciągają się stare obszary złotonośne z zachowanymi dawnymi kopalniami i sztolniami. W eksploatowanych tam piaskach złotonośnych ilość złota dochodziła do 2,0 g/t.  Ponadto można tu znaleźć okazy chalcedonu, agatów, jaspisów i karneoli.

MINERAŁY:

• CHALCEDON, AGAT, JASPIS – na zwałach dawnej kopalni złota.
• JASPIS – lokalizacja jak wyżej; brunatno czerwony, czerwony, zielony; obok minerałów jak wyżej + karneolu.
• ZŁOTO – pomiędzy miejscowościami Dworek, Sobota, Pieszkowice, Bielanka, Płakowice. W piaskach i żwirach leżących na piaskowcach górno kredowych lub utworach pstrego piaskowca. Ślady eksploatacji na powierzchni 5 km2. Warstwa z złotonośna pokryta płonnymi piaskami plejstoceńskimi o miąższości 5-10 m, na wysokości 230-240 m n.p.m. Zawartość złota, średnia, około 0,2 g/t. Żwirowy materiał ze zwałów złożony z otoczaków: kwarcu żyłowego o różnej barwie, hornfelsów, łupków krzemionkowych, jaspisu, karneolu, porfirów, granitu, łupków metamorficznych, piaskowców kredowych. Materiał zwałów nadal wykazuje pewną ilość złota rodzimego, barwy złocistej, a więc dość wysokiej próby. Złoto obecne jest w formie stosunkowo dużych ziaren lub blaszek (największe do kilku mm średnicy), złoto pylaste jest rzadkie.

UWAGA:

Artykuł będzie uzupełniony po wizji lokalnej wiosną 2016 r.